Opinión

O gran paso

Hai medio século o ser humano conseguiu un logro que dividou a Historia en dous, como antes fixeran o nacemento de Cristo ou a publicación de O capital de Marx. Javier Nogueira explica as consecuencias sociais dese gran paso que deu o home.

"SE O CRES, puxeron un home na Lúa", cantaba Michael Stipe a principios dos 90 en Automatic for the People. O refrán de R.E.M. non se refería, porén, a Neil Armstrong senón a Andy Kaufman, lenda da comedia estadounidense prematuramente falecida de cancro de pulmón. O humor que practicaba Kaufman convidou a unha parte dos seus seguidores a crer que o seu pasamento era unha enorme farsa, só comparábel á chegada do ser humano ao seu satélite, acontecemento que obviamente non puidera ocorrer.

Case que trinta anos despois do éxito pop da banda de Xeorxia as teorías conspirativas sobre a viaxe do home á Lúa non esmoreceron, máis ben todo o contrario. Na era do coñecemento líquido, que diría o filósofo polaco Zygmunt Bauman, e das redes sociais podemos atopar quen defenda case que calquera cousa coa paixón dun zelote, nun claro exercicio de confusión sobre o dereito á libre expresión. Non todas as opinións son respectábeis, o respectábel é que todo o mundo se exprese. Unha vez que se opinou, non imos ter que respectar parvadas, só faltaba. A estrela da NBA Kyrie Irving, sen ir máis lonxe, soltou hai uns meses nun podcast que el estaba absolutamente convencido de que a terra era chá, unha idea que nos círculos ultraconservadores estadounidenses está moi vencellada ao escepticismo sobre as expedicións espaciais.

Dito isto, por experiencia persoal podemos afirmar que un dos principais argumentos para o escepticismo se atopa no Museo Nacional do Aire e o Espazo, no centro mesmo de Washington, a capital dos Estados Unidos. Alí o visitante pode atopar o Módulo Lunar do Apolo 11, o aparello dende o que Armstrong e Buzz Aldrin descenderon para entrar na historia. A reacción de calquera ao velo é de desconcerto: "De verdade chegamos a un mundo novo nesta fráxil morea de papel de prata e aluminio, menos sofisticada externamente có teléfono móbil que vostede leva agora mesmo no peto?"

A chegada do ser humano á Lúa, da que se vai conmemorar medio século, é un deses sucesos que supoñen unha quebra completa do paradigma intelectual e cultural

MEDIO SÉCULO. Cando o escepticismo parte do coñecemento é unha ferramenta filosófica fundamental para evitar a impostura; cando parte da ignorancia, deixa ao descuberto as maiores feblezas da mente do ser humano. A chegada do ser humano á Lúa, da que se vai conmemorar en xullo de 2019 o medio século, é un deses sucesos que supoñen unha quebra completa do paradigma intelectual e cultural, ata o punto de xerar reaccións de rexeitamento naqueles que se sintan inseguros perante o descoñecido. Na historia das ideas só se pode comparar co desenvolvemento do darwinismo —o grande inimigo da fe relixiosa— e a constatación de que o home non se creou por man divina senón que é un primate coma outro calquera.

Por fortuna para aqueles que si cremos nas potencialidades humanas, os feitos están documentados. Buzz Aldrin aínda está vivo. Por desgraza, o principal protagonista desta historia non pode conmemorala: Neil Armstrong finou en agosto de 2012 a causa dunha enfermidade cardíaca. En 2004 publicárase a primeira edición da súa biografía autorizada, El primer hombre, escrita polo profesor de Historia da Universidade de Auburn James Hansen. Reedítase agora e tradúcese por primeira vez ao español, en oportuna coincidencia coa estrea dun biopic sobre o astronauta máis famoso de todos os tempos.

O relato do ocorrido non por coñecido deixa de ser menos emocionante. Eran as 2:56 da madrugada do 21 de xullo de 1969, unha hora máis en España, cando Armstrong baixou pola escalinata do módulo e pronunciou unha frase inmortal: "Un pequeno paso para o home, un grande paso para a humanidade". Seguiu cunha descrición nun ton máis prosaico sobre aquilo que estaba a pisar: era unha superficie mol, coma de xiz, na que un podía moverse con facilidade como estaba previsto. Ante el estendíase unha chaira que se perdía no horizonte espacial. Preto de 600 millóns de persoas seguían o acontecemento por televisión: McLuhan dataría neste preciso intre o nacemento da aldea global, a comunidade de espectadores universal. Richard Nixon, o presidente dos Estados Unidos, dixo unha verdade por primeira vez na súa carreira política: "É o feito máis importante ocorrido dende a Creación do mundo". Os fundamentalistas relixiosos botáronselle enriba, toda unha lembranza da súa condición de cuáquero californiano.

Unha nación formada por campesiños iletrados só cincuenta anos antes podía chegar máis lonxe ca nación máis grande do planeta

ILETRADOS. Se non podemos negar, por catastrófico que fose o seu uso, que o maior logro intelectual da primeira metade do século XX foi a concepción e construción da bomba atómica, tampouco podemos ter moitas dúbidas de que dende entón a expedición luar ocupa o lugar de privilexio. O mesmo ca aquel proxecto foi unha mestura de ciencia e política: á hora de ordenar a conquista do espazo, Kennedy estaba en estado de pánico polos éxitos soviéticos. Unha nación formada por campesiños iletrados só cincuenta anos antes podía chegar máis lonxe ca nación máis grande do planeta. O proxecto supuxo o gasto de 50.000 millóns de dólares en menos dunha década.

Para facer posíbel o obxectivo houbo que inventar materiais completamente novos e estender o uso dalgúns coma o teflón, agora mesmo máis coñecido como cobertor das tixolas. Participaron nada menos ca 400.000 persoas e para a súa comunicación desenvolvéronse os sistemas informáticos que levarían tempo despois á Internet. A automatización dos sistemas puxo os alicerces para a robótica e a necesidade de facer complexísimos cálculos levou á mellora dos computadores —aínda que a foto máis famosa neste aspecto é a de Margaret Hamilton co código fonte do ordenador do Apolo 11,que supera a súa altura nalgúns centímetros —. E ben, tamén grazas aos astronautas temos bens de consumo máis prosaicos como a froita deshidratada, os aspiradores de man para as alfombras do coche ou os recunchos da casa e os detectores de fume que andan instalados polos teitos de medio mundo.

Armstrong e compañía trouxeron á Terra os primeiros materiais procedentes dun corpo celeste que non fose o noso e que non tivesen pasado pola nosa atmosfera. O resultado do seu estudo puido contestar unha pregunta formulada séculos atrás: de onde saíra o noso satélite? Como anticipara Reginald Daly na década dos 40, hai uns 4.400 millóns de anos estampouse contra o planeta un obxecto do tamaño de Marte e só no prazo dun ano formouse a esfera que nos acompaña e regula, por exemplo, o funcionamento das grandes masas de auga do planeta azul.

Por desgraza, o legado das viaxes espaciais arestora está máis vencellado coa súa condición de proxecto político ca co coñecemento

FAZAÑA.  Hai unhas semanas anunciei diante dun auditorio pouco interesado a última fazaña que acadaron os vehículos lanzados nas décadas de ouro das viaxes espaciais. O 5 de decembro pasado, namentres media Galicia saía de ponte, a Voyager II —que se afasta de nós dende o ano 1977 a unha velocidade duns 56.000 kilómetros á hora— cruzou o cinto de Kuiper e saíu así do sistema solar, internándose no que podemos considerar espazo interestelar. É dicir, no tempo que vostede dedica a ler este suplemento un vehículo humano percorrerá miles de kilómetros namentres envía informacións sobre o descoñecido.

Por desgraza, o legado das viaxes espaciais arestora está máis vencellado coa súa condición de proxecto político ca co coñecemento e os desafíos para o pensamento convencional que supón a exploración de mundos tan afastados. Se Donald Trump pretende volver á Lúa ou chegar a Marte –se tal cousa é posíbel– non é para amosar o que os seres humanos poden facer con progreso científico, tecnoloxía e traballo en equipo senón para probar a condición de única superpotencia dos Estados Unidos.

E un non pode evitar pensar que diría o Armstrong que retrata o libro de Hansen: un calado enxeñeiro nado en Wapakoneta, unha vila de Ohio que non chega aos 5.000 habitantes, descendente dunha modesta familia de labregos escoceses. Alguén que con estudo e enxeño cruzou a penúltima fronteira e deu o grande paso por todos nós.

Comentarios