Opinión

O que non se ve

A VISIBILIDADE é un concepto básico para entender a cultura actual. O que non se ve non existe e por iso un dos principais obxectivos de calquera iniciativa cultural é poñer o foco sobre o problema en cuestión

UNHAS VECES é máis sinxelo, outras máis complexo… ás veces trátase de algo progresivo: por exemplo, a tarefa das pequenas organizacións afroamericanas ou de intelectuais coma W.E.B DuBois e Zora Neale Hurston vén de se institucionalizar co Pulitzer ao Project 1619, unha iniciativa do New York Times dunha contundencia insólita para a América branca: "Os ideais sobre os que se asenta a nosa democracia eran falsos cando se redactaron".

En canto á infraestrutura cultural, un dos mellores lugares para demostrar isto é un museo. Deteñan un intre a lectura e pregunten: cantos obxectos cren que posúe, por exemplo, o Museo do Prado en Madrid? Segundo unha consulta apresurada e non actualizada, arredor duns 28.000, entre eles unhas 8.000 pinturas. De todos os cadros expóñense uns 1.200 de xeito permanente e un non pode menos que se preguntar quen decide a exposición e baixo que criterios.

Esa mesma pregunta fíxoa o crítico de arte Peio Riaño e a súa conclusión é Las invisibles, un dos mellores libros de crítica dos últimos tempos pola mestura de análise, reflexión comprometida e ton panfletario. O subtítulo non pode ser máis claro: ¿Por qué el Museo do Prado ignora a las mujeres?. Edita Capitán Swing, por certo cunha portada que verdadeiramente atrae a atención sobre o libro en calquera libraría.

A arte ata hai ben pouco foi elaborada por homes para espectadores homes

Riaño propón unha completa revisión non só da institución do museo —neste caso o do Prado— senón de toda a historia da arte e non sei se un pode partillar por completo as súas posicións. A realidade é que a arte ata hai ben pouco foi elaborada por homes para espectadores homes e baixo unha estrutura social patriarcal —ou, se non lles gusta este adxectivo, fortemente masculinizada—. Constatado este feito, temos que nos preguntar que camiño tomar: analizar criticamente o ocorrido ou rescatar as moi escasas obras femininas existentes, en particular antes da relativa liberación da muller no século XIX. Riaño realiza ambos procesos e quizais se exceda ao xeneralizar as posibilidades do segundo.

Podería eu entrar en debate co autor ou con calquera sobre o valor das obras de Artemisia Gentileschi ou Rosa Bonheur, e probabelmente non chegásemos a conclusións compartidas. Moi diferente sería o debate na principal denuncia de Riaño: o feito de que no Prado —e na maioría de museos do mundo, engado— non se ofrecen informacións críticas sobre o exposto e mesmo se manteñen cadros que dende calquera punto de vista son noxentos. Revolve as tripas ler o capítulo dedicado a Pedro Sáenz e Inocencia, cadro de 1899 no que vemos unha escena de pederastia, nin máis nin menos.

Outro detalle de enorme importancia ten que ver con algúns deses miles de cadros agochados nos almacéns do Prado. Ao non ensinarse, o espectador inocente pode pensar que obras como a que vimos de citar correspondían a un espírito de época e que non existe na pintura contemporánea unha alternativa. Como demostra Riaño, isto é completamente falso. Contemporáneo de Sáenz é Antonio Fillol, quen pintou en 1897 ‘La bestia humana’, lenzo cru no que unha terceira entrega unha moza a un elegante señor que fai uso dos servizos de prostitución.

Esteamos máis ou menos de acordo coas posicións de Riaño, non hai dúbida de que o seu libro é moi necesario, xa que a alternativa acompaña á denuncia e, por suposto, un enorme coñecemento técnico. A diferenza de boa parte da crítica posmoderna, o autor coñece a fondo o canon e por iso pode criticalo con todo éxito e ofrecer ao lector uns golpes que sacudan conciencias de verdade.

Comentarios