O SEÑOR camiña paralelamente a min. Entre a terra do seu camiño e a terra do meu camiño hai un campo de cebada silvestre. Seca pola calor. Parecía Almería, pero era Ribadeo. El anda a modo. O seu bandullo forma unha bolsa rosa de lixo colgando dende a cintura. Ten gafas e leva a cabeza agachada. O brazo dereito vai adiantado, como termando dun detector de metais. Supoño que vira ‘Hierro’ dos Coira e que estaba buscando restos, como esa parella que foi de picnic á miseria das rapazas de Alcàsser para buscar restos humanos. O CSI da imbecilidade, o CSI da crueldade. Pero, o señor non busca nada. Ao chegar a un cruce vin que se deixa guiar suavemente por un can cativo.
Estou deixando marchar o verán en Ribadeo. O primeiro que fago cando veño é achegarme á igrexa de referencia, Santa María do Campo, para informarme do horario de misas. Daquela, sento tomar un viño na terraza do Costa Verde para contemplar a saída das eucaristías. O meu espírito é tan animoso como Eduardo Jimeno cando creou o cinema español ao filmar ‘Salida de misa de doce del Pilar de Zaragoza’. A min interésanme os parroquianos en xeral e os sacerdotes en particular. Os curas camiñan cun libro recollido sobre o peito, con aire senatorial, solemne, e coa mirada altiva, como cegos á merma do seu poder social. O outro día, ese mesmo día no que vin un señor cun detector de metais que era un can, saiu de Santa María do Campo un cura ensotanado, elegantísimo en negro sobre negro, cuns zapatos de corredor de montañas. Era tan alto que tivo que agacharse para entrar no Costa Verde. A estatura é determinante para o exercicio do sacerdocio: se os fregueses teñen que mirar cara a arriba van entrar mellor en ambiente cando se len as Sagradas Escrituras.
Sigo na terraza. Tomo un viño siciliano. Non vou comentar nada sobre ese viño porque corro o risco de que Manolo Gago lea isto. Falo con Jorge Coira. Está triunfando coa serie ‘Hierro’, tanto que poida que teña continuación. Coira está montando ‘La unidad’, unha serie de policías e malos, que dirixe Dani de la Torre. Fálame dun proxecto que non podo contar, fálame dun segundo proxecto que debe quedar en silencio e cóntame un terceiro proxecto que é cedo para publicar.
-Daquela, de que podemos falar, Jorge?
-De ‘Hierro’, Jaure!
-Está ben. Acepto. Como se vos ocorreu ir rodar a El Hierro, onde Cristo perdeu a sandalia?
-Estabamos reunidos pensando nun sitio afastado. Huelva? Máis afastado. Ceuta, Melilla? Máis lonxe. Ben, o que máis aló queda é El Hierro.
Rosellini sabía que o ambiente é a narración. O ambiente créase consagrando curas de estatura elevada ou indo rodar filmes a illas tan pequenas que, de non estar detalladas nos planos, ninguén botaría en falta. Roberto colleu un mapa de Italia para buscar un sitio raro como o seu amor estrano e prexulgado cara a Ingrid Bergman. En 1949 rodou Strómboli, que fala de Karin, unha lituana que se refuxia nunha illa remota de Italia, que é un país no que todo é central e sobresaínte: Roma, Florencia, Venecia, Turín,... pero Strómboli é cativo e ten un volcán e algunhas persoas por toda vida. Karin vai dar a ese curruncho inhóspito e atopa un prisioneiro de guerra que coñecera. Casan. A rodaxe non foi amable. Na illa non houbo luz artificial ata 2004, aínda hoxe a auga que se pode beber chega nun barco cisterna. Duchábanse con auga mediterránea que se escorregaba por un burato no teito. Roberto e Ingrid foron felices ao primeiro. Cando levaba catro mes, ela apunta no seu diario: «Malditas sexan estas películas neorrealistas».
Stromboli trata dun amor desprezado, como o seu. A sociedade, estreita e enloitada, rexeitou a relación, como se oporá tamén a sociedade ancha e brillante do planeta enteiro a que Roberto e Ingrid se queiran. Ambos os dous están casados e todos os matrimonios sofren un tremor cando hai outro que aletea coma unha bolboreta a milleiros de quilómetros. Mesmo Hollywood os penou. A actriz cóntao na súa autobiografía: "Chegábanme cartas cheas de odio de xente que non coñecía... Chamábanme puta e fulana... Outros dicían que era un axente do Demo".
Os veciños de El Hierro tampouco recibiron amablemente o equipo dos Coira. Non por unha cuestión moral, senón laboral. Os televidentes locais asistiran horrorizados ao xeito no QUE unha televisión estatal contara a irrupción brutal dun volcán nas súas vidas, en 2011. Aínda hoxe culpan a esas informacións televisivas de que a poboación baixase á metade neses anos, desa diáspora laboral. Cadrou coa crise económica, pero iso non lles parece determinante. Alguén lles contou, anos máis tarde, que esa mesma cadea ía filmar un documental sobre o asunto e logo relacionaron ambas as cousas sen decatarse de que as cámaras que viron desembarcar na illa eran de cinema. Houbo uns días de desconfianza co persoal da serie ata que viraron completamente de actitude. Na illa de Strómboli tamén se contaxiara o receo ata que o cura convenceu os seus paisanos de que acoller unha rodaxe permitiría dar a coñecer aquel inferno na terra.
Tivemos un cura alto en Ribadeo que sempre era ben recibido. Tanto que viña dende A Devesa para misar na vila cando había enterros. Andando. Dábase unhas camiñadas fenomenais porque hai 8 quilómetros ata Ribadeo. Antes de saír da rectoral collía unha peza de pan de a quilo para comer nos descansos. Ceaba nalgunha casa devota e, estendida a noite, regresaba a casa.
Yuma é singular como o monstro do lago Ness do 1968. O derradeiro hippie tamén é ben recibido onde vaia. Gustáballe moito o cine. Podía ver varias películas seguidas sen fartar porque levaba un pan para distraer a fame. Nos anos 60, viu o western ‘Yuma’ —de Samuel Fuller, con Sara Montiel— e colleu o alcume, a melena e a liberdade. Non deixa de marchar. Está continuamente de viaxe. Paga en sitio e afabilidade. Entre autobús e autobús bota uns días no seu Ribadeo natal. Atopeino o mércores na esquina de Gayol. El nunca lembra como me chamo, mesmo resulta elevadamente probable que non teño a máis difusa idea de quen son.
-Ola, que tal? —dixo—. Vou de ‘marchía’ ao Resurrection, que teño un ‘irmanío’ en Viveiro.
O xoves morreu Eduardo Fajardo despois de ter sobrevivido a catro matrimonios. Nacera en Meis, en 1924. Entrevisteino acabando a década pasada, pero Manuel Jabois tiroulle un titular mellor:
-Yo maté mucho.
Fajardo mataba moito e mataba nas peores condicións: no deserto feo e marrón, nun forno de calor, vestido de vaqueiro. O home é o único animal capaz de asasinar nas máis diversas paisaxes climáticas. Ningunha vítima se lle resiste sexan cales sexan o lugar e a temperatura. Samuel Fuller non chamou a Fajardo para ‘Yuma’, pero Sergio Corbucci chamouno para ‘Django’ (1966) porque o vira en ducias de spaghetti westerns. O actor pontevedrés traballara con Arturo Fernández nunha película da filmografía esquecible do seu colega asturiano, ‘Las cinco advertencias de Satanás’. Morreron no mesmo día, pero soamente se falou de Arturo Fernández. España opta pola mediocridade se é simpática e viste ben.
Na véspera, o mércores, o volcán de Strómboli saltara polos aires, como cando Rosellini estaba rodando e obrigou a Ingrid Bergman a facer neorrealismo perigoso. Ela senteuse tan humillada que non llo perdoou por moito que tratase de acalmala regalándolle un bulldog francés. Con todo, o amor duroulles oito anos e tres fillos máis. Mesmo Rosellini soportou que a súa examante, Anna Magnani, rodase en 1950 na cercana Vulcano unha película sobre unha prostituta de Nápoles que regresa á illa vulcánica da que procede, sendo rexeitada por todos menos por un buceador guapísimo.
Cando entrevistei a Eduardo Fajardo foi en Lugo, co gallo de que era homenaxeado na Semana Internacional de Cine de Autor. Daquela, con 85 anos, volvía a Almería para rodar nos escenarios onde o fixera décadas antes. Ese día achegouse ao sentido da vida. -Por qué no se jubila, señor Fajardo? -Dejar de trabajar es como empezar unha muerte lenta.
