SUPONSE QUE unha crítica literaria non se debería titular cun adxectivo tan concluínte coma o o que encabeza esta. Debería o escritor ser máis frío e obxectivo, analizar dende o ovo as características da obra en cuestión ata chegar a tan triunfante conclusión.
Pero hanme permitir que cometa pecado capital contra as normas do meu oficio coa nova edición da Comedia —non Divina, que iso se engadiu despois por obra e graza de Boccaccio— de Dante Alighieri, o libro clásico entre os clásicos da literatura italiana, levada a cabo por José María Micó para a editorial Acantilado, que engade así ao seu fértil catálogo unha peza imprescindíbel.
Non é Micó home de sona por desgraza para o panorama literario español. Editor excelso, coñecino eu grazas ao seu traballo no Guzmán de Alfarache e despois atopeino de novo no xigantesco Orlando Furioso de Ariosto. Traducir esta obra clásica das letras de alén dos Alpes non está ao alcance de calquera —aínda que só sexa polo volume de traballo— e Micó fíxoo de tal xeito que o esforzo lle valeu un merecidísimo Premio Nacional de Tradución. Creo que non vai ser o derradeiro para el.
Editar a traducir a Dante é unha tarefa hercúlea e complexa polas eleccións que trae de seu. A mellor edición até o momento en español é, na miña opinión, a de Ángel Crespo, que ofrece texto enfrontado italiano-español e un corpo de notas axustado. A peaxe que pagou o poeta manchego foi unha obra en tres volumes, pouco manexábel en xeral.
O concepto de Micó era distinto de partida: pretendía unha Comedia case que de peto sen renunciar ao básico... E triunfou por completo. Substitúe as notas a pé de páxina por resumos previos a cada canto e un glosario final, e o espazo gañado dedícase ao texto na lingua orixinal. O estudo previo é curto, directo e marabilloso. O lector que xa coñece o clásico agradece a confianza depositada polo editor na súa experiencia e o feito de que o camiño quede limpo de incómodos obstáculos visuais.
Podería eu facer aquí un necesariamente breve eloxio da obra de Dante, que é un dos cumios da arte literaria do ser humano. Sería unha parvada porque mesmo a mellor das verbas queda curta para expresar o sublime do poema dantesco, o inefábel da experiencia de lectura do encontro do poeta e a divinidade cunha dona e un mestre polo medio. Tampouco son quen de describir as arrepiantes profundidades do Inferno, tan atractivas que moitos lectores non son quen de remontar o camiño que leva ata Beatriz.
Mellor tomar un camiño que o mesmo Micó debuxa no seu estudo previo: o do papel dos clásicos na sociedade actual. Os efectos da posmodernidade nos currículos lectores son fondos e non sempre positivos. Xa poucos dedican o seu tempo a grandes obras do espírito humano, a pesares de que en Dante —ou en Montaigne, Goethe, Dostoievski ou Shakespeare, entre outros— podemos atopar todas as armas precisas contra os golpes da vida. É máis cómoda a postura crítica, que despreza o que case que sempre descoñece, porque o certo é que boa parte das críticas contra o canon parten dun descoñecemento total ou parcial do mesmo.
Un amigo meu, cineasta emerxente, bautizou hai anos estas opinións miñas de xeito agarimoso. «É que ti es o derradeiro humanista», dixo. A evidente hipérbole non agocha o feito de que a percepción do inefábel como categoría artística está cada vez ao alcance de menos persoas agora que o literario se converteu, case que exclusivamente, en fonte de pracer. Uns poucos seguen a procurar, porén, a verdade e o coñecemento nas páxinas dos libros e en especial nos tercetos dantescos.
