Opinión

Os traumas paternais

A PESARES do recente pasamento do patriarca das letras israelís, Amos Oz, a literatura daquel país goza dunha grande vitalidade. A voces xa clásicas como as de David Grossman ou Etgar Keret –unha debilidade persoal–, temos que sumar aos escritores mozos que comezan a traducirse a linguas occidentais.
Os traumas paternais, por Javier Nogueira

O selo cumpre vinte anos nestas datas e o panorama lector de España sería moito máis pobre sen o seu esforzo por traer ao español a autores do leste de Europa ou de Israel, un país moi conectado coa mesma coordenada xeográfica. É o caso de Itamar Orlev, que chega a España con Bandido. Publica a editorial Acantilado e permitiranme facer un recoñecemento dende aquí. 

Boa parte da literatura e a sociedade israelí seguen a xirar sobre o asunto do Holocausto e é algo comprensíbel. Vanse cumprir dentro duns días 75 anos da liberación de Auschwitz e imos ser ben conscientes, ao ver as primeiras ringleiras dos actos de homenaxe, do pouco que queda para que non exista ninguén que narre en primeira persoa aquel horror. Chegará entón o intre da memoria e unha novela como ‘Bandido’ amosa que os escritores de Israel están en condicións de reflexionar sobre o ocorrido con todas as súas arestas.

A proposta é relativamente sinxela: un escritor fracasado, Tadek, ve como se afunde o seu matrimonio en Israel e decide que ese momento da súa vida é o ideal para regresar a Polonia, de onde saíu sendo un neno, e volver ver o seu pai. O relato alterna o presente, no que o pai do protagonista é un ancián practicamente inválido e cun grave problema de alcolismo, coa evocación dun pasado cheo de malos tratos, violencia e desprezos. A isto súmase un recurso pouco frecuente e utilizado con grande habilidade, un flash forward no que Tadek conta á súa nai o resultado da súa visita a Polonia.
Por debaixo desta historia pasa como unha corrente unha idea: cando alguén é un verdadeiro bandido, un desgraciado, e tivo un pasado traumático... onde están os límites entre a razón e a escusa? Pouco a pouco, nunha especie de viaxe iniciática para o protagonista, descubrimos que o seu pai, a pesares de ser polaco, estivo coma prisioneiro no terríbel campo de exterminio de, do que fuxiu para regresar primeiro á Resistencia e despois á realidade da pobreza polaca, urbana e rural, sempre regada con vodka.

A comparación das teimas de Vladek Spiegelman  coas de Stefan Zagorski é estarrecedora e deixa o primeiro coma un anxo


É inevitábel cando se le a historia de Orlev lembrar o Maus de Art Spiegelman, o grande clásico da banda deseñada e os relatos sobre a traxedia. Nun momento o Art personaxe láiase de que el coñece moitos superviventes de Holocausto que non teñen a conduta do seu pai, que el considera incómoda e extravagante. A comparación das teimas de Vladek Spiegelman –protagonista de Maus– coas de Stefan Zagorski –de Bandido– é estarrecedora e deixa o primeiro coma un anxo.

Quizais podan entenderse as diferenzas coa introdución dun último elemento: o do réxime ditatorial da Polonia de posguerra. O comunismo tampouco sae ben parado da novela de Orlev, que amosa no seu relato marco a dureza na vida de Varsovia nos derradeiros anos do réxime –en 1988, para sermos máis concretos–. Sen medios materiais, sen esperanzas, sen futuro, os alí residentes viven vidas infelices e o fracasado Tadek, coa súa educación e as súas divisas israelís, aparece coma un triunfador e mesmo un conquistador. Ao chegar o final, o lector recibiu un cento de leccións de relativismo sobre as decepcións persoais e sobre os problemas do primeiro mundo, todo envolto nunha prosa limpa, de ningún xeito mestra pero si correcta e que cumpre cos principios de coherencia precisos na arte da narración.