Sobre os comediantes galegos planea sempre a sombra do mito: Franco botou corenta anos sendo o rei do stand up. Non houbo nin cristo que o baixase. O público ser era fiel anque non ría moito. Habíaos tamén que non rían, pero xa sabemos do pouco humor dos transcendentais... O fascista de Ferrol lucía un exceso de afectación e non tiña moito gusto pró atrezzo. Seguramente fose do gusto de Diderot.
O enciclopedista francés opinaba que o exceso de sensibilidade volvía malos os actores. O salvaxismo prepara actores sublimes! Cóntao ben Darío Fo, o verdadeiro rei da escena dos últimos cincuenta anos. Ademais de ser un excelente dramaturgo e comediante, tivo o privilexio de convivir e de aprender canda a Franca Rame. Actriz excelsa e dramaturga tamén, criárase no clima da comedia á italiana. Pertencía a unha familia de cómicos ambulantes. Traballaban polo norte de Lombardía. O repertorio da familia comprendía todas as sortes do drama, da farsa e da comedia. Deste xeito podían termar de pé (stand up) durante meses na mesma praza, cambiando de espectáculo cada noite. O tío Tomasso era o poeta da compañía. El reunía o elenco e repartía os papeis, urdía tramas por actos e cadros. Adornaba os textos con todo tipo de detalles. A familia dispuña dun catáologo infindo de diálogos apropiados, réplicas de apertura e peche. A isto engadíase a fantasía e o don de improvisar: a facultade de dar cada vez a impresión de dicir cousas novas, pensadas no intre.
Eu non sei se son bo improvisando, pero si son algo salvaxe. E gústame moito o Fo. Cun manual seu entre as mans asomeime o xoves ao balcón do Hotel Suízo no Ferrol, o berce do noso rei da comedia. Estaba alí hai uns días pra participar na Décima Edición da Semana da Poesía Salvaxe. O certame ten algo especial, certa anarquía que o goberna todo. A un dos seus organizadores, o vello Karlotti, coñecino poeticamente a través dos vasos comunicantes. Os vidros que fatigo dende hai anos no Farolito-fundado polo propio Karlotti-, emblemática taberna dun Valladolid inédito e descoñecido pra nós, pero conectado coa cultura e co underground. Non vou pontificar eu do underground. Os comediantes estamos afeitos tamén a pisar o gres e as serraduras dos bares e das tabernas. Inda nos sentimos orfos de cando en vez sobre a madeira dos teatros. Nun bar da Piringalla discutín a viva voz xurando con dous tipos da esquina da barra. O resultado escénico era excelente e dotaba de frescura a contada; unha noite de verán na Peroxa, no descanso da contada asaltoume un tipo vestido con bermudas, gorra, calcetíns executivos e zapatillas de fútbol sala. Díxome que tiña moita clase, mastigando un bocadillo de calamares coa cervexa na man. Pero neses tragos do Farolito, comezados en Valladolid hai case vinte anos, eu xa estaba dando pasos sen sabelo cara a poesía salvaxe. E durante unha semana en Ferrol, a poesía sube ao palco da música ou ao Ateneo. Ou poxa polo mellor peixe fresco no medio da praza de abastos e viaxa en barco pola ría; sube aos teatros. Trasnoita nas salas de concertos. Poemas coma flores do sol, no medio de tanto lixo.
Hai unha poética en abandonarse a dicir uns versos do mellor xeito posíbel. Polo xeral un observa un exceso de afectación en case todo
Un busca algo cando se sube a un escenario. Mais acontece coma na vida, raras veces o encontra.. E observando o skyline ferrolán e modernista do Rodolfo Ucha lembrei outro Ferrol posíbel que vén rexurdindo cada certo tempo no medio de tanto salvaxismo: o Ferrol obreiro e libertario do 1917 de Ramón de Arana e Quintanilla, o Ferrol das Irmandades da Fala. Pero tamén o Ferrol de 1918 e das mulleres conserveiras, as pioneiras na loita de Xubia e de Sedes. O Ferrol de Josefina Neira Fernández... Ata chegar ao xerifalte. Toxos e froles!
No recital coincidín coa poeta Rosalía Fernández Rial. É unha delicia escoitala, coma se as palabras transitasen polo seu corpo antes de seren botadas pra fóra. Non debe ser doado abrirse oco con ese nome na poesía galega, pero nós de nome tamén imos servidos.
Hai unha poética en abandonarse a dicir uns versos do mellor xeito posíbel. Polo xeral un observa un exceso de afectación en case todo. É probábel que non teñamos tantas cousas que dicir. Só unhas poucas. Logo saímos da Sala Super 8 á madrugada ferrolá, despois de escoitar ao Carlos Santiago, o apóstolo do falso escándalo do entroido en Compostela. Disertou longo e tendido, con talento, sobre o Pasolini e Terenci Moix e moitas outras cousas, sempre irreverente e no humor. Eu camiñaba as rúas desertas do Ferrol hipnotizado polos versos en bucle do Manuel Antonio, que ao seu xeito practicou tamén o stand up, fronte ao eterno si do mar, aquel do que falaba Homero:
As nosas soidades veñen de lonxe/coma as horas do reloxe/Pero tamén sabemos da maniobra/dos buques que fondean/a sotavento da singladura/no cadrante estantío das estrelas/Fume de pipa soidade/noite silenzo frío/ ficamos nós sós/sen o mar e sen o barco/ nós...
Así que, case no entresoño, confundín o golpe de luz branca da Funeraria Laloporto con outro pub da movida ferrolá. Un ostentoso escaparate con todo tipo de accesorios mortuorios sacoume do equívoco. A poesía lémbranos que viñemos baternos co lume do mundo. Dabondo pra erguermos calcinados. Dabondo pra agretar o cristal de diante do coche. Ás poucas horas do venres xa cruzara o país e estaba en Chaves, Portugal, no Ponte Escrita, un encontro luso- galaico de escritoras. Atravesar a fronteira fíxome pensar no incómodo que lle resultan os comediantes ao poder en cada tempo. Volvín sobre o Manual de Fo, cando conta a expulsión dos cómicos de Francia, a finais do século dezasete, pola súa sátira sobre a baixeza política e a hipocrisía de quen mandaba...E á noite contei para o público portugués. Puiden conversar co Jorge Serafim, brillante contador alentejano de historias e practicante do stand up. Eu contribuín como puiden ao Encontro literario, apoiando a cervexa portuguesa e a cotización en alza da tenreira lusa; mesmo adormecín na cama do hotel coas luces acesas. Soñei que paseaba coa poesía, deitaba ao lado dela nun camiño de asfalto...
Sendo importante morrer, non menos importante é facelo calzado e cun bo corte de pelo.
De cando en vez, os comediantes viven con anguria a espera. O sábado debeu ser eterno, malia que o Jorge me explicou con detalle no centro de Chaves, a misteriosa sucesión de tres funerarias, unha barbaría e unha zapataría en outros tantos portais da mesma mazá; pois sendo importante morrer, non menos importante é facelo calzado e cun bo corte de pelo. Sexa como for, cheguei á mesa redonda, de título indescifrábel, alomenos pra min: O que é que voçe vai fazer o resto da súa vida?
Non souben exactamente o que responder, mais contei un par de historias, que sería o que fixese Darío Fo; o italiano botou toda a vida tentando facer valer aquel rito, no final dunha peza teatral croata, A morte do vilán: o corpo do defunto envolto nas raíces da árbore, ascende cara as pólas; simboliza o recordo da colectividade cara a súa memoria. E o importante de vivir historias que merezan seren contadas despois. Iso si que é stand up!
Xa era domingo. Estaba no Auditorio de Ponteareas, ateigado. María do Ceo estaba no cartaz pero alguén esquecera poñer o meu nome. Había un grupo folclórico portugués, outro galego. Mireime a cara nun espello do camarín. Un home entrou e dirixiuse a min: veña, sae aí e failles rir... Fomos ficando sós, sen o mar e sen o barco, nós. Ás veces o único importante é iso, termar de pé. Coa sangue da túa tristeza.
