Hai unhas semanas tiña que me achegar á libraría recoller un libro. Pedinllo a Lili, quen axiña me preguntou por el, xa que en apenas unhas horas vendera un par deles e outras persoas preguntaran, algo estraño para un ensaio. Non tiven que improvisar unha resposta, porque o tal libro era Cordero negro y halcón gris de Rebecca West, un clásico da literatura de viaxes que en boa parte xa lera hai anos no orixinal inglés e que agora reedita —en dous volumes, dos que arestora só temos o primeiro, e nunha tradución publicada xa a comezos do milenio en España— Reino de Redonda, ese estraño proxecto editorial que agora é unha peza máis do legado literario de Javier Marías. E por que ese interese? Porque a obra cheira a Iugoslavia, terra mitificada por boomers e millenials. Ensínenme un home español que teña entre 55 e 40 anos cuxo ídolo non fose Drazen Petrovic e que non quedase traumatizado polas imaxes da guerra en Bosnia Herzegovina e estaranme a ensinar un marciano.
O problema, ou moito me temo que a potencial decepción entre os lectores, é que a obra mestra de West nin fala de baloncesto —por suposto, os ingleses diso non saben ren—, nin das guerras dos noventa, senón da vida nos Balcáns na metade dos anos 30, xusto despois das convulsións da Primeira Guerra Mundial. Claro que iso serve para explicar un acontecemento coma o masacre de Srebrenica, pero non máis que, poñamos, unha historia do derradeiro século de existencia do Imperio Otomán.
Rebecca West, viaxeira e narradora, foi un personaxe fascinante e a condición de clásico do libro sostense sobre os seus coñecementos históricos, a súa fondura como observadora e o seu don de xentes en terras estrañas. Xornalista que se iniciou no sufraxismo, cronista para as mellores revistas do Reino Unido e os Estados Unidos, a súa obra como novelista non a sobreviviu, coma si o fixo a súa relación co escritor H.G. Wells. Xa saben, o estigma permanente de muller de.
Coa axilidade que outorga con frecuencia o estilo xornalístico, West retrata neste primeiro volume a vida e a cultura do núcleo daquela Iugoslavia que, en palabras moi citadas de Churchill, produce Historia a máis velocidade da que pode dixerila: Croacia e Dalmacia —con especial atención a Zagreb e Split e pouca, na nosa opinión, a Dubrovnik—, Bosnia e Herzegovina —con varios capítulos dedicados a Saraxevo— e Serbia —en especial a súa capital, Belgrado—. Por un lugar e outro aparecen amigos da autora e o seu home —o banqueiro Henry Andrews— que confirman que o ovo da serpe estaba xa naquel niño: as queixas dos croatas polo pouco respecto político dos serbios; as diferenzas provocadas pola relixión islámica, maioritaria en Bosnia, e a católica, maioritaria en Croacia; as grandes desigualdades económicas entre o campo e a cidade...
Mención especial merece a parte máis histórica do libro, a dedicada ao asasinato do arquiduque Francisco Fernando en Saraxevo que deu paso á Primeira Guerra Mundial. Moi preto dos acontecementos, Rebecca West non só realiza unha crónica histórica senón que humaniza aos persoeiros e, con iso, axuda a comprender as razóns máis básicas que tivo Gavrilo Princip ao premer o gatillo daquela pistola e liquidar o herdeiro do Imperio Austro-Húngaro. Estes feitos quizais non atraen tanto como as canastras de Petrovic ou as imaxes do bombardeo á biblioteca de Saraxevo, pero seguen a influír no que ocorre no noso día a día. Agardemos, polo tanto, que, en verdade, moitos lectores convencidos os coñezan da man de Rebecca West.
