A FEIRA DE LADRA, en Lisboa hai polos Lacoste de imitación e polos de Lacoste auténticos. Os "auténticos" custan un euro máis. Compensa gastar o euro porque cosen o "lagarto" — insignia da marca francesa— diante do cliente. Non hai lugar a engano.
Esta historia sobre o valor da imaxe linlla a Pepe Barro no seu libro Máis que ver (Xerais). O membro do Grupo Revisión conta nese libro cen historias do deseño galego a través de outros tantos textos.
O venres falei con Barro (Pontedeume, 1955). O seu discurso é de fraseo longo, aínda que non cansa escoitalo porque eleva e baixa a cadencia segundo considere máis ou menos importante o que está dicindo.
Pepe viste de deseñador no sentido coruñés de respectar a norma dunha cidade que se mira no armario e no sentido de introducir unha respectuosa discrepancia: camiseta e chaqueta escuras para responder á esixencia social, pero vaqueiros andados para constatar que se camiña a paso coa modernidade. Os artistas que traballan en artes visuais debátense no espello entre o consello da discrección e o impulso de destacar. A portada do libro, que el deseñou, atende a esa contradición: está ocupada por un primeiro plano de Pepe Barro, pero queda oculto cun gran recadro co título e o seu nome.
Galicia responde a ese mesmo espírito. O deseño da nosa bandeira ten unha aburrida candidez branca pervertida levemente por unha banda azul.
Pepe Barro advirte de que "un pano branco representa a nada". Parece que o nihilismo galego tampouco convencía Manuel Murguía. De feito, construíu dous mitos poderosos: a Historia de Galicia e Rosalía de Castro.
Cando Murguía deseña o estandarte que vai exhibir o Centro Galego da Habana no desfile do orgullo emigrante de outubro de 1892 "traza unha diagonal azul".
—Seguimos ignorando o motivo de facelo —dime Pepe Barro.
Eu, nese momento, sentínme autorizado para opinar sobre deseño, unha disciplina que coñezo unicamente polos meus erráticos entintados de instituto.
—É unha representación do río Miño, que é azul e atravesa en diagonal o noso territorio —sóltolle como se fose o primeiro homínido en lograr facer lume refregando un pao nun buratiño de pedra.
Pepe contéstame sen ferir a miña dignidade.
—Iso é unha sobreescrita, unha historia bonita que se inventa unha vez que xa existe a peza, unha interpretación posterior. Pero non atopei a pista.
A min colocar azul sobre branco paréceme unha combinación propia dun Adolfo Domínguez de vila mariñeira, pero non deseño nin amenceres na ría de Ribadeo nin gatos chineses que saúdan postos en pé.
A conselleira da Xunta biunívoca Ánxela Bugallo encargou unha camiseta para a Selección Galega ao Grupo Revisión en 2005. O equipo do que forma parte Pepe Barro desenvolveu a súa proposta sobre "o tema da bandeira branca e azul transversal, pero revirando o tópico". O resultado foi unha camisola branca con segmentos en azul dispostos en diagonal.
—A min pareceume que era unha referencia preciosa á chuvia de Galicia —penso en voz muda porque non me atrevo a dicirllo. Ben me chegara co ridículo fluvial.
El lembra que daquela xa sabía que "poucos dos dez produtos máis vendidos están ben deseñados" e que lamentaba que "estamos afeitos a escoitar marabillas sobre o deseño de logotipos que colleitan grandes éxitos de mercado". Deas verdades deducía que "se a nosa selección gañaba partidos, o noso deseño ía mellorar moito".
Barro cita ao seu colega Alberto Corazón para apuntar que "no deseño a función simbólica é a máis importante das funcións". Tras esa sentenza indícame que o azul é a cor que simboliza Galicia, pero, lonxe de explicarmo con soberbia nunha lección, faino a través dunha anécdota.
O creador foi convidado ao partido no que quitamos o papel de celofán ao noso combinado nacional. Un compañeiro de palco preguntoulle pola cor: "Por que deseñastes a camiseta coa cor azul? A Galiza é verde". El respondendo: "Porque os deseñadores non pintamos a natureza, pintamos cultura".
Malia o bo traballo de Revisión, a Selección Galega non tivo moitas oportunidades para amosar a camiseta. Como consecuencia, seguemos apostando pola cuncha xacobea como identificación de país.
Tropezo co rigor de Pepe Barro por terceira vez cando lle pregunto polo significado desa carrocería de vieira. Recoñece que tampouco o sabe, pero abre un abano especulativo: "Uns autores din que é un signo de ter chegado ao FinisTerrae; outros buscan un paralelo cunha man que exerce a caridade".
Barro tamén fixo a súa peregrinación. Sendo un rapaz saíu de Pontedeume para ir ao Departamento de Impagados pertencente a un banco de Madrid. O motivo non era financieiro, senón artístico: alí traballaba Raimundo Patiño (A Coruña, 1936-1985). "Dos innumerábeis pequenos caixóns metálicos do seu posto de traballo podían saír incensantes estímulos: unha novela polaca de ficción cientifica, un cómic underground norteamericano, o último Grial e máis unha monografía do artista e poeta Karel Appel".
Raimundo Patiño foi o autor da banda deseñada O home que falaba vegliota. O Reina Sofía investiu 27.000 euros en comprar unha serigrafía desa obra en 2011. O seu curmán Antón Patiño definiuna como "unha contundente crónica satírica na que ata o Papa e o Pentágono perseguen o último falante en vegliota para exterminalo, ata que o Gran Asasino Mundial Pepiño Manteiga acaba con el". Raimundo informaba de que "vegliota era un idioma que se falaba por Dalmacia, en Austria. É un idioma románico desaparecido aínda que unha moza díxome que estaba realizando unha tesina e que quedan 50 persoas que o falan. Supoño que irán exterminalos como ocorre no meu cómic".
Pepe Barro destaca que, a maiores de "moitas leccións gráficas", admiraba de Raimundo Patiño que tiña "unha fidelidade coa cultura galega e unha curiosidade pola nosa historia moito maior que os que vivían en Galicia, aínda vivindo el en Madrid".
Unha aplicación desa aprendizaxe é a caixa de Pazo de Vilane, o envase que ideou para a empresa que vende ovos de pitas criadas ás ceibas en Antas de Ulla. A caixa é tan bonita, compacta e duradeira que se usa "para gardar fíos ou disqueteiras", ou tanta outras cousas que a firma pide a cada comprador que explique o uso que lle dá. A cambio, planta unha árbore autóctona.
Barro argumenta que escribiu Máis que ver para responder a tres cuestións relacionadas co seu traballo: "Quen son eu? De onde veño? Teño familia?" As dúas primeiras preguntas quedan respondidas no texto. Ao comentar o seu traballo asenta a súa importancia e ao describir fitos do deseño galego define a súa estirpe. A terceira cuestión é dubidosa se, en vez de atender ao número de deseñadores que hai en Galicia, miramos o número de deseñadores que poden ser identificados coa estética do país. Azul ou verde, iso tanto ten.
