Blog |

Provincia

De cando en vez os escritores morren. A algúns coincídelles a morte co momento de máximo recoñecemento. A outros nin sequera. En Ourense marcharon dous, Julio Fernández Cid e Manolo Vilanova a semana pasada. Pero non é hora de obituarios, é hora de preguntarse que fixemos deles e da literatura de provincias mentres vivían

EN MENOS dunha semana desapareceron dous nomes no horizonte borroso de Ourense. No horizonte literario, que seguramente garda pouca relación co cotián e aínda menos coas desavenencias entre un concelleiro e un policía local. En menos dunha semana van dous escritores que causan baixa no cada día máis fráxil territorio que queda entre o uso de todos os días e a súa memoria inmediata, e a outra dimensión de xente que non vemos pero ‘sabemos’ que está aquí. Julio López Cid e Manuel Vilanova desapareceron esta semana segundo a lingua convencional e non hai conexión temporal entre estas cousas, nin tampouco hai conexión literaria no sentido académico. Hai unha distancia, a que case todo o mundo garda con ese Ourense que procede dun pasado. O Ourense que se asume como referente identitario aínda que todos os de Ourense sabemos que non é necesariamente para ben.

Entre o Barbantes de Manuel Vilanova e a Ponte Sobreira de Julio López Cid hai un territorio. Pero nin sequera é o deles. É máis o meu por herdanza, o territorio dos meus pais na época remota na que estaban solteiros. Antes de xuntarse e converter a suma en drama. Ese territorio que os biógrafos buscan sen parar nos artistas para encontrar algo concreto que xustifique a casualidade, o talento ou a sorte. Ou a mala fama. Por veces seguimos ancorados nesa idea de que as persoas veñen dos territorios ou veñen dos accidentes, e acaban no censo por pura obediencia civil. Despois parece que o territorio esmorece un pouco e simplemente causamos baixa. Esa baixa acaba case sempre en obituario e aquí é onde entramos sen amabilidade no exercicio da estatística comunicacional. Pero os obituarios tamén van quedando sós porque é un xénero que só serve para demostrar a inutilidade desa acción de escribir como método de rescate. Porque hai moitísima xente que só parece noticia cando morre. Non só entre escritores de culto. Pero poñamos que é case convención deportiva pensar que os escritores só merecen verdadeiramente o titular cando causan baixa e o mundo queda a soas coa súa obra.

Hai un Ourense en Manuel Vilanova e Julio López Cid, pero non é o mesmo Ourense. Pero si que hai unha coincidencia nese reacondicionamento da xeografía dunha cidade rodeada ata o seu centro por unha provincia. Unha construción do mito que quizais encontremos común a outras cidades de provincias, recollidas nas súas limitacións, aparentemente durmidas e vigorosamente activas en reprimirse ferozmente. Existe ese debuxo de Ourense como cidade de provincias cunha insistente vocación en demostrarse literaria, en practicar o artisteo como punto de fuga, en contestar tanta inmediatez prosaica cunhas cantas doses de retratos incómodos, de refuxio memorístico ou, en algún caso xeneroso, con ese candor que por veces converte as imaxes en estampas.

Pero deberíamos estar máis atentos a esta idea de que as cidades coa provincia intensamente marcada acaba sempre cun retrato do pasado

As cidades de provincias están escritas en pasado. Debe ser a conciencia xeral. Ou que todo o mundo sabe que o futuro non existe e non é culpa do punk. As cidades de provincias, como o Ourense que asoma con insistencia na literatura, é unha masa escura de pasado que a veces quere corresponderse coa infancia, con algunhas infancias atentas e con algunhas sufridas. Pero deberíamos estar máis atentos a esta idea de que as cidades coa provincia intensamente marcada acaba sempre cun retrato do pasado. Porque quizais somos escapistas e non somos capaces de mirar ao presente das provincias á cara. Quizais non. Quizais a realidade asusta ou quizais resulte difícil aceptar que o pasado é literatura, pero o presente é unha molestia.
Ese Ourense que se reconfigura como cidade de provincias de interior, con catedral e sen mar, con casco antigo e sen muralla. Cunha xeografía concéntrica como se o resto do mundo fose irreal. E volvemos sobre o paradoxo entre o real e o irreal. Porque mentres a cidade gana peso e o resto desaparece, o retrato que volve deste procedemento é unha cidade fantasmal, obsesiva. Irreal habería que dicir para forzar a máquina da contradición. Non é deste tempo e non está neste lugar. Esta é unha batalla que se libra máis alá da fronteira final. É esta loita contra a convención e contra o xeito en que o peso dos formalismos laminan a historia.

A literatura das cidades de provincias. A literatura de provincias, por simplificar e que non se nos alteren os señoritos, ten outro problema. Pero é esóxeno. Nin sequera é literario de verdade. É de administración da literatura que aínda non sei se temos que tratalo nas facultades de economía ou nas de literatura. Julio López Cid e Manuel Vilanova poderían acabar enclaustrados nesta identificación de escritores de provincias coa literatura de provincias. E Blanco Amor, Eduardo. E todos os escritores galegos, mesmo os protexidos pola etiqueta autonómica. O problema dos escritores que fan da provincia un territorio central é que están facendo unha reclamación inevitable e que non sempre se pode atender desde aqueles lugares que non se consideran provincia. Que se consideran o outro.

Para quen vive no centro dos territorios o resto só pode ser exótico. Ata aí están dispostos a asumilo: exotismo ou folclore. Cando hai que ir alén é cando o canon se volve costa arriba para as provincias. Non gusta que as cousas se chamen polo seu nome e as rúas de Ourense leven nome de rúas de Ourense. De feito, chegados a este punto desde o centro gustan moito eses territorios con nomes imaxinarios aínda que a súa xeografía sexa real. En Ourense encontrámoslle unha solución a iso con Auria.  Non deixa de ser curioso que nos permitan a fantasía, pero a realidade teña que ser deles.

Comentarios