MARGARET THATCHER reparaba a súa reelección guerreando con Arxentina polas Malvinas e Ronald Reagan iniciaba a súa primeira lexislatura tratando de facer entender aos norteamericanos que un 12% de desemprego en Detroit era algo co que habería que convivir na nova economía de mercado. Mentres tanto, Xapón representaba todo aquilo que buscaban as sociedades desenvolvidas: esperanza de vida elevada, modernización empresarial e un equilibrio, que máis tarde se descubriu idealizado, entre finanzas e valores éticos. A principios dos 80, o mundo estaba convencido de que o futuro sería xaponés.
A ciencia ficción sempre tivo esa capacidade de condensar os temores e as obsesións do seu tempo. O que en alemán se di zeitgeist, e nós traducimos nunha expresión textual (O espírito do noso tempo). Cando empezou o traballo de preprodución de Blade Runner, Ridley Scott quería representar a cidade de Los Ángeles dunha forma moi similar a como era entón. A súa idea primeira consistía en eliminar todo exceso futurista e mostrar unha fisionomía recoñecible, pero con leves cambios que fixesen ver ao espectador que non estaba tan lonxe dese tempo. Despois de ver o traballo de Syd Mead nun libro chamado A sentinela, reformulouse case todo. Mead púxolle sobre a pista das teses de Alvin Toffler en O shock do futuro, unha visión pesimista que alimentaba a incerteza dun mañá acelerado e caótico. A partir desas propostas, director e artista concibiron unha cidade fusión entre o Tokio contemporáneo e a Metrópole de Fritz Lang.
Scott construíu a súa contorna distópica a partir de dous elementos que simbolizaban as inquietudes do momento: a expansión xaponesa dunha sociedade tecnificada e a estratificación de clases vertical —os ricos habitando os pisos altos e os pobres os máis baixos— en lugar da horizontal que coñecemos. "Non se trataba de facer voar a imaxinación, senón de seguir un proceso totalmente lóxico". Pero tamén aproveitaba as resonancias desa Metrópoles destruída, no final da película de Lang, coa constante deterioración de Los Ángeles pola choiva. A cidade é, máis que un personaxe máis de Blade Runner, a representación nihilista de quen se enfronta ao seu propio creador. O No Future popularizado, uns anos antes, polos Sex Pistols en God Save The Queen, e directamente relacionado co gran tema do cine negro que, segundo James Ellroy, non é outro que "estás ben fodido".
De onde veño?
Cando falamos de Blade Runner xa case é imposible falar dunha soa película. Existen ata sete versións distintas, algunhas con lixeiros matices e outras con cambios substanciais, que alimentan as interpretacións do seu texto e subtexto. A orixe, como todo o mundo sabe, está na novela curta de Philip K. Dick Soñan os androides con ovellas eléctricas? (1968). Como conta José Luis Guarner nun artigo de 1988 para Cuadernos Ínfimos, Martin Scorsese foi o primeiro que se interesou por adaptar o libro de Dick, xusto despois de dirixir Who’s that knocking at my door? (1969), pero non o conseguiu. O proxecto, despois dunha versión escrita en clave de comedia que arrepiou a Dick, acabou en mans do actor Hampton Fancher, autor dun primeiro guión en 1977. Dick tamén renegou desa segunda versión, que fora reducida a un mal thriller sen alma. Unha terceira reescritura do montador David Peoples —onde se fan cambios substanciais na historia, e introdúcese o termo replicantes— cae en mans de Michael Deeley, produtor veterano da mítica British Lion, e ofrécello a Ridley Scott cando este buscaba financiamento para Legend (1985). Scott, que despois de dirixir Alien, o oitavo pasaxeiro (1979) non tiña especial interese en volver facer unha película de ciencia ficción, velle posibilidades se se reinterpreta como un relato de cinema negro contemporáneo. "Cando nos dispuxemos a facer a película, decidimos transformar en tabú a palabra androide. Dixen que lle partiría a crisma cun bate de béisbol a quen empregase o termo androide".
Prográmase unha preestrea para unha audiencia limitada e os resultados non gustan aos produtores. O público non entende ben que pasa. Por que ese replicante louro e forte ten na súa man o destino de Deckard e o deixa vivir. A primeira montaxe de Scott carece da voz en off de Deckard explicando as motivacións de Roy Batty. Ademais, nunha escena que posteriormente sería eliminada, o cazarrecompensas ten un soño no que se intúe que é un replicante. Por último, a película remata cun final aberto, coa parella (Deckard e Rachael) montando no ascensor, pero deixando a sensación de que aquilo non pode acabar ben.
Blade Runner estréase, finalmente, en 1982 cunha serie de cambios, no que vai incluído ese monólogo final tan explícito e que tan pouco gustaba a Ridley Scott. Os pensamentos de Deckard, segundo Scott, deberían transmitirse a través da mirada de Harrison Ford, ao estilo Philip Marlowe, o personaxe de Raymond Chandler do que parte toda a construción da historia.
Dez anos máis tarde, e grazas á explotación comercial das montaxes orixinais, nados como segunda vida das películas, reestréase tal e como o concibía o seu director. E aínda así, o seu ciclo vital non acaba aí.
A dimensión mítica de ‘Blade Runner’ é unha fonte inesgotable de referencias
Onde vou?
A dimensión mítica de ‘Blade Runner’ é unha fonte inesgotable de referencias. Desde un punto de vista político, os replicantes funcionan como metáfora da forza de traballo reemplazable. A conciencia de clase, que primeiro adquiren os Nexus 6 e máis tarde o propio Deckard, volvía ser representada nunha década onde o liberalismo económico apuntaba cara "unha sociedade sen clases". Dá igual a versión que elixamos. Todas nos levan ao mesmo camiño simbólico que, tanto Scott como Philip K. Dick, querían representar: a nosa identidade está sendo transformada —a través dos recordos— polas grandes corporacións e o capital. A personalidade individual non é tal: as nosas lembranzas e fantasías —a nosa intimidade— son creacións artificiais.
En 2017, Denis Villeneuve dirixiu Blade Runner 2049, con guión de Michael Green. Moito máis ambiciosa que a película de Scott, esta secuela —porque non é un remake nin moito menos— recolle o substrato simbólico da anterior e acumula subtemas nunha metraxe de case tres horas. A existencia da alma humana, a intrascendencia do corpo, a construción da identidade, o impulso para desobedecer a norma establecida, e a relación do home cun mundo que mercantiliza ata as emocións son, fundamentalmente, as reflexións sobre as que pivota unha película debedora da anterior.
Blade Runner 2049 non pode entenderse sen a orixinal, e constitúe un capítulo máis do multiverso de versións —apócrifas, oficiais e autorais— dun texto ilimitado na disección.
¿Canto tempo me queda?
Os replicantes de Blade Runner teñen como finalidade prolongar a súa existencia e, para iso, deben atopar o seu creador. O Doutor Eldon Tyrell é o fundador e dono da Tyrell Corporation, empresa todopoderosa grazas ao seu produto estrela: os escravos do século XXI con obsolescencia programada. Pero o máis importante é que Tyrell conseguiu un fito na construción de replicantes. Androides —esquivo o bateo de Scott— que se cren humanos porque mergullan nos seus recordos máis terreais.
A inmortalidade tamén é o soño eterno do ser humano. Por iso temos fillos, levantamos monumentos e asinamos garabatos co noso nome nos farois. A ciencia médica e o Estado do Benestar prolongan a nosa existencia xeración tras xeración. Todos os días, miles de galegos van ás dependencias do Sergas para preguntar canto tempo lles queda, e sempre saen insatisfeitos. Parece que xa non son suficientes os recordos dunha vida pracenteira. Non queremos vivir máis. Queremos vivir eternamente.
Roy Batty e os Nexus 6 non tiñan interese en deixar un cadáver bonito. No fondo, e na forma, son máis humanos que os humanos. Son superhomes nietzscheanos que asumen a morte como derradeiro sacrificio crístico.
