Unha camiseta azul inane ao paramor

A camiseta é da marca La Monderniste. Ten unha frase: Société de Contre-Culture. Amour, creativité, unité (Sociedade da Contracultura. Amor, creatividade, unidade). Compreina por internet. Cando fun pagar a francesísima prenda descubrín que o cobro se me faría en libras nun enderezo de Glasgow. A empresa cumpriu a súa parte impecablemente. Nada que obxectar a iso, nin sequera á súa honestidade, porque en ningún sitio pon que fagas a encarga en Saint Jean Pied de Port. Falan de Escocia. A raíz dese desencanto que levei estiven pensando nos espantos que provoca o  amor.

Ao morrer Vargas Llosa andei tratando de atopar na casa La fiesta del chivo, que foi o único libro que lle lin. Pareceume un alarde técnico necesitado de alma. Toda a entrega que o novelista peruano poñía na vida faltáballe na literatura, que era tan perfecta como plana. Vargas Llosa viviu radicalmente, no peor dos sentidos. Foi o máis marxista dos guevaristas, o campión dos liberais que se contradicen ao defender o patriotismo. Todos os nacionalismos son malos menos o propio.

Téñolle escoitado a Alfredo Conde na bonita casa de Pedra Aguda que Vargas Llosa foi o opositor máis encedido a que se crease unha sección galega do Pen Club. Aínda me pregunto cal era o perigo sublevacionista que o señor peruano atopaba na pequena e inane literatura deste vello país noso. Quero dicir, que por moito que quixéramos romper España, careceríamos da musculatura precisa.

Alfredo tenme contado de cando lle cadrou con  Varguitas —que dicía con desprezo a súa tía Julia— nunha cea na feira de Frankfurt. Ambos os dous son galos incapaces de compartir curral, pero o alaricano aprendera daquela xa a ser intendente dos seus silencios. Vargas Llosa pensaba que cada palabra que exhalaba era unha brisa que gardaba un vendaval. Careceu de pudor para expresar unha rica variedade de sandeces ao longo da súa futrífera vida.

Non acordo ben, Alfredo dirame se me equivoco, pero quero acordar de que o peruano lle reprochaba ter visitado a Fidel canda Fraga. Seica o Nóbel foi baixando o saber estar e inchando o peito segundo falaba. A sala quedou calada mentres Vargas Llosa levantaba a súa voz de contratenor ata a mala educación. Daquela, Patricia Llosa fixo por amainar o ridículo do seu home e pediu a Alfredo Conde que contase un chiste. O galego, tan agudo como a pedra da súa casa, atacou ao seu rival polo súa fraqueza.
—Saben a diferenza entre unha meiga e unha bruxa? Tres anos de matrimonio.
Acéptolles que a chanza á machista, pero póñana no contexto da sociedade dos anos 80 e valoren que quixen contarlla para seguir unha reflexión sobre o amor.

A unidade dos que están á intemperie

Volvo sobre a miña nova camiseta azul. Podo aceptar que a creatividade é anticultural, se entendemos a cultura como superestrutura ocupada polas elites sociais. Podo aceptar que a unidade dos que están á intemperie é necesaria para conquistar o discurso dominante. Pero o amor paréceme unha forza tan poderosa como reaccionaria. O amor tende a estabilidade, ao inamovible; como ben nos aprendeu Spinoza.

Vargas Llosa, por exemplo, viviu o amor pola súa muller coma unha obriga dun único sentido. El mantivo paramores e marchou unhas cantas veces da casa para regresar na amencida, coma un gato incapaz dunha disciplina, dun elemental respecto pola muller. Quero dicir, que machista era o peruano e non tanto o chiste de Vargas Llosa.

Somos unha sociedade de disimulos. A filósofa Carrie Jenkins leva moitos anos casada. A maiores tiña un paramor, un noivo. Ambos sabían do outro e mesmo se daban trato. Jenkins quixo facer unha crítica do amor romántico, dese construto social que nos presenta a relación monómoga e estable como único método de conduta para unha vida feliz. A min leva 31 anos funcionándome, pero o mundo é ancho e alleo, e as fórmulas de amar deberían ter infinitas combinacións. Carrie Jenkins pensa que a súa fórmula é compartirse con dous corazóns. Expón esa tese en Amor triste (Herder). A súa primeira preocupación é presentarse coma unha persoa normal, "criada nun fogar británico de clase media nas décadas de 1980 e 1990. Lembro certa preferencia cultural polos desfavorecidos, o pesimismo, a sátira política de esquerdas e humor escatolóxico".

A continuación, desenvolve o argumento de que a monogamia conduce ao paradoxo da felicidade que formulara o ensaísta austríaco Viktor Frankl: "Cando buscamos a felicidade pola felicidade mesma non a atopamos". Frankl sufriu nun campo de concentración nazi. No libro O home na busca de sentido relata que descubriu que os supervivintes non eran os presos que teimaban en ser felices pese a estaren rodeados de miseria e crueldade, senón os que buscaban un sentido á súa vida, fose un amor que agardaba a salvo ou unha ópera memorizada.

Hai un momento en que Carrie Jenkins necesitou a aprobación pública da súa relación con dúas vertentes. Reuniu o seu home e o seu mozo para unha reportaxe fotográfica que publicaría The Chronicle of Higher Education. A resposta da sociedade foi colérica e censuradora. Demostra que non estamos tan lonxe da sociedade que representaba Samuel Johnson no século XVIII: "Unha muller que se pon a predicar é coma un can que sabe caminar soamente coas patas. Non o fai ben, pero sorprende que o faga".