Para cando me dediquen as Letras Galegas

Estaba o outro día vendo a película La Juventud de Paolo Sorrentino. Vai Michael Caine, que fai director de orquestra da elite que pensa matou a súa mocidade esforzándose en facerse unha reputación, e de Harvey Keitel, un cineasta que se arrepinte de ter malgastados os anos rodando cine comercial e quere filmar unha película moi persoal. Mentres a vía pensaba en todas as horas grises de saber que a vida estaba fóra e de non quedarme pechado escribindo. Penso, daquela, que merezo unha compensación. A idea carece de lóxica. Hai milleiros de escritores que merecen unha compensación. As miñas posibilidades, en teoría, son as mesmas cas doutras ducias de escritores galegos nacidos nos anos 60 e 70 cun certo volume de obra publicada e exposta no salón da casa xunto a unha edición de luxo dos Cantos de Ezra Pound e outra da Comedia de Dante.

Volvo, ao principio. Os meus amigos andan estes días encantados con esa broma das Letras Galegas, que a min me parece unha traxedia tendente a naufraxio; escribo broma porque eles leron os meus libros e os valoran na medida en que sente afecto por min. Pouco. Así que se dedican a imaxinar unha cerimonia que saben que nunca vai ter lugar, pero sospeito que todos acordaron non revelarmo. Imaxinan que se reúnen para xantar, como facemos de cando en vez, deixando unha cadeira baleira sobre a que habería unha fotografía miña, preferiblemente sorrinte –hai poucas– e preferiblemente quitada nos tempos anteriores a esa masacre física e mental que se chama vellez. 

O xantar estaría alentado por unha rememoración dos meus despistes, equivocacións e rarezas máis notables, sería unha especie de festival dos meus momentos estelares. Apunto aquí para recordárllelo que teño na neveira unha botella de auga con gas bendecida por un bispo de Mondoñedo. A maiores, eles imaxinan á miña muller ausente de tanta pompa e circunstancia. Imaxinan, tamén, á miña nai, vestida cunha elegancia irrefutable de señora de Bilbao que comprende a pompa, peor non a circunstancia. Ela estaría adiantada nos primeiros asentos. Imaxína a esa muller sen comprender diafanamente a circunstancia de que haxa unha fotografía grande do seu fillo ao fondo dun escenario sobre o que uns señores traxeadamente tristes falan en galego.

Nese acto gustaríame que estivese Manuel Bragado, que foi o meu editor principal e máis amado durante os case trinta anos en que tiven o ánimo e a paciencia de escribir e reescribir novelas. Mesmo dei escrito unha guía de Galicia en xaponés que foi distribuída pola Xunta no único país en que pode ser lida. Eu imaxino ese libriño metido aínda nunha caixa, na oficina de obxectos nunca reclamados de Tokio.

Hai uns días atopei a Bragado diante da tenda que Sargadelos está a piques de abrir en Lugo. O novo propietario da empresa, Segismundo García, está sendo atacado pola dirección que lle deu á empresa. Organizou un ciclo de conferencias con Mario Conde, José Blanco, Juan Luis Cebrián e Isabel Díaz Ayuso durante estas semanas. Recoñezo que a miña selección de menú sería outra, mesmo pode que optase polo prato do día; por moito que me interese escoitar a conferenciantes que respiran con outros pulmóns distintos aos meus sendos o mesmo o aire. Valoro que son convites que Sargadelos remite co número de conta do seu propietario, polo que teño que opinar o mesmo que o señor se compra unha desas figuras de gatos chineses que sorrín e saúdan eternamente coa man esquerda.

A maiores sempre lle recoñezo a Segismundo García que salvou Sargadelos de Isaac Díaz Pardo. Falo do seu intento de que a Xunta se fixese coa firma para convertela en fundación que quedaría baixo o control dos seus cando el morrese. Sería unha decadencia para Sargadelos e un probable remate ata esgotar existencias. Coñecín a Isaac tendo eu 14 anos. O meu pai transmitiume unha devoción por el. Eran amigos. Eu fun perdendo esa fe a medida que cumpría anos e ía sabendo cousas. Atenderei a súa grande obra, o deseño e a industria de nós, e esquecerei as miserias que queden ocultas polo incenso que merecen os que marcharon.

Guía Galicia para xaponeses

Manuel Bragado contoume que chegara a Lugo na véspera para presentar un libro de María Reimóndez. Esquecín de preguntarlle cal era, así que desculpen. Hai anos, diría que unha década atrás, tiven diferenzas con María, pero non lembro o motivo. Non hai nada máis ridículo que un enfrontamento do que es incapaz de recordar a orixe, o motivo e o final. Quero dicir, que acabou por desaparecer como a miña guía de Galicia para xaponeses.

Sigo con Bragado. Merece unha homenaxe como columna vertebral da cultura deste país. Primeiro, como director de Xerais e, agora, como alentador dos Premios da Crítica. No seu tempo acudín homenaxealo ao Marco de Vigo con outro cento de amigos seus. Estivera xantando fronte a Camilo Nogueira, que é outra figura que Galicia debería recoñecer mentres el poida ser consciente. Apartouse na escena pública sen contarlle que sabemos todo o que fixo por nós. Esa comida foi espontánea. Non lembro agora se organizara o encontro Xabier Docampo ou Agustín Fernández Paz, cando menos foi un deles quen me convocou. Eu aínda convoco a Xabier e a Agustín cada día con admiración e amor.

O asunto que máis preocupa a Bragado é o idioma. Faloume dos seus últimos cinco anos de traballo, cando volveu á educación. Comprobou que o galego se desangra. Expliqueille que no País Vasco, historicamente, mesmo os pais que falaban en castelán entre eles, pero falaban euskera aos fillos; os cataláns seguiron falando catalán porque sabían que non eran casteláns. Somos o idioma no que falamos, pero en Galicia escapamos a quen somos. Algúns mesmo sentismo en dúas linguas. Tamén nos esforzamos co inglés e mesmo presumimos de francés porque ninguén nos vai cuestionar.

Un país de pobres

O problema de Galicia non é o unicamente o decreto contra o galego de Feijoo, ese ataque con mísiles ao idioma que unicamente convenceu a Xosé Carlos Caneiro e que o fixo polos motivos que todos sabemos. O problema fundamental é que somos un país de pobres, de persoas que podemos ter cincuenta millóns de euros na conta e seguiremos regateando o prezo do queixo e baixando a temperatura programada na calefaccion en inverno. O problema é que temos a mentalidade é que carecemos de modelos propios, o modelo son persoas ricas e as persoas ricas falan en castelán, pero educan aos fillos en inglés, porque eles tamén proceden da súa miseria e aínda non a deron sacudido.

O outro día volvín ver La dolce vita, a mellor película dos tempos todos. Puxen o pixama e me fixen unha sopa de misho. La dolce vita é unha película sobre a decepción. Todo desencanta a Marcello Mastroiani: milagres, burguesía, aristocracia, o seu matrimoninio errático, o matrimonio perfecto dun amigo, a casa inundada da prostituta,... todo o que se salva é o animal monstroso que xorde do mar e a miraba limpa da adolescente que traballa de camareira.

Atopei decepcionado a Manolo Bragado. Nunca vira lle vira esa cara. Sempre arrincaba un último alento dos pulmóns. Volvín pedirlle algo:
—Xa sei que cho pediron outros, eu xa cho pedira. Cando vas escribir unhas memorias?
—Non dou co formato.

O formato de Manolo nunca foi o rancor, por iso non vai escribir esas memorias. Espero que, despois de ler esta reflexión, comprendan vostedes por que deixei de escribir novelas: porque Manolo deixou de editarmas.