Saul non levaba demasiada présa

O simposio ao que acudín era un encontro no sentido orixinal que lle deron os gregos. Celebrouse nun bar cunha maioría de vasos coa amarelo seco da cervexa e unhas tapas de empanada marrón. A tapa é unha reliquia da nosa cultura romana. Serve para non deixar caer o alcohol sobre o estómago sen facerlle unha base. Xosé Manuel Otero contoume sobre viño da Ribeira Sacra, do xeito en que o pequeno e o artesanal tivo que render armas fronte á voracidade dos grandes. Mellorar o viño castigou a esencia.

Houbo unha coincidencia entre os artistas en falar sobre Saul Leiter (1923-2013). Tratou o seu Nova York como unha vila cativa porque usou a cámara para moverse nas rúas arredor da súa casa. A súa familia era pechadamente xudea, polo que Saul se rebelou con 15 anos. Unha das afrentas máis graves que podería espetarlle ao pai, que era rabino, era facerse artista. O vello  Leiter non podía concebir nada que o mancase máis, agás ter un fillo ateo. En vez de saír rabino, saiulle pintor, ou sexa "iconoclasta".

Houbo unha casualidade sobre Leiter. A semana pasada estiven vendo Non levo moita présa: trece leccións de fotografía de Saul Leiter. Se queren atopalo está en Filmin co título en inglés: In not great hurry de Thomas Leach. 

O estado do apartamento no que se filmou é penoso, pero posibilita saber quen foi Saul Leiter. Nunca saía do seu barrio. Baixaba tomar un café sen un plan mellor e unha cámara. As trece leccións poden resumirse na consigna de que a mellor fotografía está na rúa, entre os coches, detrás dos escaparates dos bares, nas cores potentes. Os seus amarelos e vermellos devólvenme todo o tempo aos cadros de El Greco: amarelos verdes intensos, vermellos alaranxados e grises azulados. El recoñece a influencia de Van Gogh nas colores, pero tamén as composicións de Picasso. Certamente, rompe e superpón planos dun xeito cubista.

Comentaban os fotógrafos do simposio que Leiter usaba cámaras longas, que che permiten quitar a imaxe a distancia, sen molestar. Hai outro artista de exteriores que me impactou porque non lle importa ser rexeitado. Bruce Gilden anda ceibo por Nova York facendo retratos desde hai cincuenta anos. Leva unha Leica e un flash. Achégase a calquera estreitamente e deslumbra a súa cara coa mesma luz violenta e branca que estourou no Big Bang. Gilden cita a Robert Cappa cando sostén: "Se a fotografía non é abondo boa é porque non estabas abondo cerca ao facela", para engadir cos anos: "Canto máis vello vou máis me achego".

Saul Leiter tivo que facer pola vida como fotógrafo de moda. Comezou a súa carreira como fotógrafo de moda en 1946, colaborando con revistas do rango de Harper’s Bazaar. Debutou nun momento en que os posados de estudo en o branco e negro dominaban o medio, puxo ás modelos a camiñar polas rúas e impuxo a cor. Bruce Gilden (1946) chegou á mesma conclusión. "Cando empecei a fotografar sempre era en branco e negro, pero descubrín as pinturas de Van Gogh, que eran dramáticas con cores rechamantes".

Esta semana houbo unha noticia fotográfica triste, o pasamento de Anna Turbau; que morreu no San Xosé. Gustáme chamar aos días polos seus santos a pesar de que non creo en deuses, nin sequera nas divinidades gregas que se reunían en simposios para beber viño da Ribeira Sacra. Gústame chamalos dese xeito porque é como se dicía antes, nese tempo en que as cámaras usaban tiras de película e había que saber de química de líquidos para revelar as imaxes.

Anna Turbau estivo en Lugo hai par de anos para inaugurar unha mostra sobre o seu traballo de fotoxornalista. Deu unha conferencia.

A fotógrafa catalá chegara a Galicia en 1975 para documentar un proxecto de vivendas que para familias xitanas en O Vao. O problema deste noso país son as estradas, que daquela eran aínda peores. Así que ela veu para unhas semanas e quedou catro anos. No documental La mirada de Anna, que repasa a súa traxectoria, a profesora Margarita Ledo define a Galicia da ditadura como unha terra "tranquila, pacífica, gastronómica e axeitada para o veraneo".

Estableceuse en Santiago. O máis emotivo da charla de Turbau foi a lembranza do restaurante El Asesino, onde xantaba e ceaba. Deixábanlle pagar cando os editores da revista Interviú tiñan a consideración de abonarlle as fotografías. Anna Turbau falou sobre as tres mulleres que o rexentaban con cariño doce e sobre o establecemento con nostalxia amarga.
—Elas adoptáronme. Os propietarios do local vendérono e despois puxeon un sushi —apuntou cun quebro na voz.

Durante o seu tempo galego, Turbau capturou imaxes que levantaba a cortina sobre a realidade que a ditadura do xeneralísiño tentaba ocultar. As súas fotografías documentaron as manifestacións polo peche salvaxe de estaleiros en Vigo, as protestas pola construción da Autoestrada do Atlántico ou a rabia do afundimento do barco Marbel.

A reportaxe dela que máis me conmoveu foi acceder ao psiquiátrico de Conxo. O sanatorio era unha caverna na que se enterraban en vida doentes mentais e persoas cordas "coma algunhas rapazas que no eran recatadas". Descubriu que había internas que xogaban con bonecas, ao xeito infantil; descubriu unha que non xogaba cunha boneca, senón que fóra nai sen saír do centro. O labor máis importante de Turbau nese sitio era preguntar, pero non soubo ou non puido.