Tras un mes de marzo no que a choiva e o frío conxuráronse, os produtores de pataca agardan que o ceo conceda unha tregua para preparar as terras. En Coristanco, a sementa do tubérculo "de cedo" —que debía executarse entre mediados de marzo e inicios do mes en curso— viuse postergada polos chuvieiros e os agricultores xa asumen que tocará plantala practicamente xunto á pataca de tempada, entre abril e maio. Entre tanto, na Limia, están pendentes do calendario e, botando contas, confían en poder comezar a plantar antes do 15 de maio se o sol releva con decisión ás nubes e comeza a secar os terreos, inaccesibles para os tractores ao estar alagados.
"O normal é comezar a plantar en torno ao día 20 deste mes e de aí para adiante. Ata o 10-15 de maio non sería tarde", explica o xerente da Patacas Ama, Amador Díaz, que se mostra esperanzado ante un prognóstico meteorolóxico que avanza "oito días sen chuvia". Na comarca limiana —onde se plantan entre 3.500 e 3.800 hectáreas, das que nas últimas colleitas recolléronse unhas 120.000 toneladas—, a dificultade radica en poder acceder ás leiras para repartir o gallinazo, arar e fresar a terra para logo poder sementar. Cal pixota que se morde a cola, o problema que carrexa atrasar os labores de plantación é que tardará máis en chegar a colleita, que adoita acometerse entre setembro e outubro. "Se o facemos moi tarde e vén a chuvia pronto, corremos o risco de que non poidamos recoller o froito", indica Díaz, que preside a Asociación de Produtores de Pataca da Limia, un labor que compaxina co seu papel de alcalde de Xinzo.
As abundantes precipitacións xa torpedearon a colleita de cereais de inverno. Na Limia, ademais de sementar colza en setembro, unha vez recollidas as patacas as leiras aprovéitanse para cultivar trigo de inverno, ao que se da saída para produción de pensos. "Das entre 3.000 e 4.000 hectáreas da comarca, só se botou un 10% e desta parte incluso hai unha porción que hai que volver sementar. Así que nos toca dobre choio", refire Díaz, que sinala que a auga tamén "fastidiou a colza". A estas alturas, as esperanzas están postas nas cebadas e no trigo de primavera.
O normal é empezar a plantar en torno ao 20 de abril. A dificultade agora é poder acceder ás terras para poder preparalas", sinala o presidente da Asociación de Produtores de Pataca da Limia
SEMENTE ESCASA E CARA. Na comarca, a raíña dos tubérculos é a variedade agre, que copa o 70% da produción, por diante da kennebec. O empresario, que este luns atopábase baleirando os sacos con semente certificada que recibiu nos últimos días para evitar que germine en exceso de face á sementeira, confirma que algúns produtores se están atopando con escaseza de pataca de sementa que, en consecuencia, tamén resulta máis cara.
De onde vén a semente?
"Eu cómproa nacional: de Burgos, Vitoria, Álava...", explica Díaz, que sinala que tamén chega tubérculo de Holanda, Francia e doutros grandes países produtores e ao que lle consta que hai agricultores limianos que "están tendo dificultades" para fornecerse e que se están atopando "con prezos desorbitados".
Nun escenario no que carburantes e fertilizantes químicos abaratáronse algo desde os niveis disparados que propiciou a guerra de Ucraína, Díaz sitúa entre as dificultades coas que se atopa o sector "a diferenza de condicións" a nivel de controis sanitarios do produto que chega de países como Marrocos ou Israel, con pautas diferentes no que toca, por exemplo, ao uso de praguicidas.
En canto a prezos, non se atreve a facer prognósticos tras unha campaña na que, admite, "permaneceron elevados". "A globalización é a que nolos impón", sinala o empresario, que apunta que nuns días arrincará a colleita en Sevilla e Cartaxena e que, a partir de aí, o mercado irá marcando o prezo.
Coa produción amparada pola IXP Pataca de Galicia, o xerente de Patacas Ama —unha empresa familiar activa desde 1989— recolle uns 280.000 quilos nas sete hectáreas que cultiva xunto ás 35 que dedica a cereal. O presidente dos 'pataqueiros' da Limia, que recorda como de pequeno axudaba aos seus pais sementando coas vacas, destaca que a súa foi a primeira firma galega que vendeu este alimento a través de internet, en 2014, unha canle a través da cal hai apenas oito días, o 2 de abril, esgotou as existencias.
BERGANTIÑOS. Noutro dos grandes verxeis de Galicia, Coristanco, o presidente dos produtores, Juan Ramón Sanjurjo, tamén mira ao ceo e calcula que as leiras "necesitan unha ou dúas semanas de bo tempo para que vaian secando e, logo, outra máis para traballar a terra". Ao xuntarse a sementa dos tubérculos "de cedo" cos de tempada, os agricultores dan por descontado que a recollida se concentrará en setembro, cando noutras campañas empezaban "a apañar" en xullo.
As de cedo e as de tarde van ir máis ou menos nas mesmas datas. O inconveniente é que en setembro apañaremos todo", indica o presidente da asociación de produtores de Coristanco
O minifundismo reina nun ecosistema no que predominan os pequenos agricultores de idade avanzada. Sanjurjo estima que a trintena de produtores que se dedican ao tubérculo de forma profesional sementan algo máis de 100 hectáreas, nas que a kennebec impera, xunto a unha cantidade "testemuñal" da 'fina de Carballo', que non resulta rendible.
Ante un cultivo ao que axexan pragas como o mildiu, se o seu ciclo de produción coincide cun clima demasiado húmido, ou os insectos se, pola contra, aumenta en exceso a calor, o empresario sinala que nun bo ano pódense recoller 20.000 quilos por hectárea de kennebec. No seu caso, a semente —certificada como libre de virus e bacterias— chega de Ávila, Luxemburgo, Francia ou Bélxica. Únicamente utiliza unha pequena parte da colleita do ano anterior para resembra nas primeiras leiras que planta ao comezo da campaña. "Non é como sucede coas fabas ou o millo. Neste caso, utilizar a mesma semente é malo para a produción", expón o profesional, que fornece a restaurantes da Coruña e Santiago.
UNHA MARCA PROPIA: PATACA DE CORISTANCO. Ademais de recordar aos consumidores que no mercado só hai auténtica pataca de Coristanco "ata marzo ou abril", os artífices deste produto —que nun 99% consómese en Galicia— loitan por un selo propio á marxe da IXP, que abarca a produtores de kennebec, agre e 'fina de Carballo' da Limia, Monterrei, Bergantiños e Lugo. "Queremos que a xente nos identifique", recalca Sanjurjo, que defende contra vento e marea que "a kennebec é mellor que a agre".
