"Desenvolvimos o concepto de comedia cultural. De feito, as nosas personaxes esfórzanse por promover unha cultura, atopar outras (como a cultura catalá), mentres se enfrontan ás realidades do funcionamento administrativo do contorno cultural".
Julien Campredon, guionista de La Seria
140. No segundo episodio de La Seria, unha serie producida por France 3 Occitanie, os protagonistas desta delirante comedia en occitano atópanse tras seis anos. A ruptura desta estraña sociedade entre un filmador de enterros e un revisor do metro activista político, cultural e neofalante na lingua de Oc pasou porque o primeiro se liou coa moza do segundo. Ao principio dese segundo episodio hai algo raro. "Están máis calvos", comenta estrañada Sole. Pero é que é normal: tardaron seis anos en conseguir o financiamento da serie, así que entre o primeiro, que funcionaba como piloto, e os seguintes, pasou ese lapso de tempo. Nunha nota de brillantez, os autores reflectiron iso nas vidas paródicas dos protagonistas de ficción: dous parias do mundo que tentan filmar a primeira serie de ficción en occitano. "Tes algún contacto nas plataformas?", pregunta o filmador de enterros. "Si, si. Teño na canle Arte", explica o outro, que fai de produtor. "En Arte?", repregunta o filmador, enterrando aínda máis as súas esperanzas.
La Seria trasládanos á situación dunha cultura minorizada, a occitana, que está nunha situación desesperada e que, malia os agoreiros, non se pode comparar coa galega; fóra das institucións, cun recoñecemento social mínimo, totalmente deslabazada. Ao tempo, é innegable recoñecer o mundo que parodian. Cando alguén se ri do occitano, o activista protesta alporizado: "Oes, que foi lingua de trobadores!". As rapazas que falan ben occitano espértanlle unha enorme atracción sexual, algo que calquera que se mova en ambientes do activismo galego sabe que sempre cotiza á alza. E o argumento da serie que pretende gravar tamén é magnífico. Trátase dunha illa perdida no Atlántico na que naufraga un barco de emigrantes occitanos a Sudamérica no século XIX. Os supervivintes viven aillados pero, iso si, preservando as súas tradicións e lingua. A illa é bautizada como Montsegur del Mar. Quen goste un pouco da historia francesa recoñecerá ese castelo do Languedoc interpretado romanticamente como o último bastión do catarismo occitano, onde resistiron medúlicos os últimos herexes enfrontados á relixión oficial, por suposto francesa. E un dos momentos máis escachadores é cando van buscar financiamento a Cataluña, terra mítica e botada a andar onde florece a cultura e a lingua occitanas. E os cataláns miran para eles como bechos raros, non saben moi ben de que falan e pregúntanlles polos cartos. Demasiadas coincidencias para non escachar da risa, se un ten sentido do humor abondo para rirse de si mesmo, aínda que non haxa que ser moi espabilado que, voluntaria ou involuntariamente, é o típico humor que se fai desde a óptica do dominante.
"Restaurar un edificio non é mantelo, reparalo ou refacelo, é restituilo a un estado acabado que puido non ter existido xamais nun momento determinado".
Eugène Viollet-le-Duc
141. A primeira vez que viaxei por Languedoc sacara o carné unhas dúas ou tres semanas antes. Conduciramos desde Santiago co entusiasmo de conversos á relixión das catro rodas. Visitamos, por suposto, Carcassonne. Alí descubrimos que hai viaxes para coñecer a Idade Media pero en Europa hai, sobre todo, viaxes para coñecer como se pensaba a Idade Media no século XIX. Carcassonne foi en gran medida creación do influente arquitecto Violet-le-Duc, que deu forma aos soños de pasado da próspera Francia da altura. O resultado: millóns de visitantes que acoden a ver unha Idade Media de conto. Non é moi distinto do que sucede no patrimonio británico ou con outro best-visited europeo, o castelo de Neuschwanstein, xoia turística de Baviera. Lembro visitalo nun día de mal tempo, atravesar a pontella colgante que por detrás do castelo atravesa o desfiladoiro de Pöllat para apreciar a fervenza, contemplar os frescos coas sagas das salas do interior, decatarme da fábrica decimonónica de todo aquelo e pensar: estamos camiñando na mente dun demente. De aquela aínda non sabía dos desvaríos de Luis II de Baviera. A construción de Neuschwanstein iniciouse en 1869, en pleno proceso de recreación das sagas xermánicas e do medievalismo que ía alicerzando con rapidez no seo das nacións-Estado ou das que aspiraban selo. Luis II ergueu a base de cartos o mundo imaxinario no que arelaba habitar; Europa estábase volvendo perigosa, revolucionaria e inestable. Aínda que aquel castelo decimonónico non tiña ningunha posibilidade como sistema defensivo, alí se recluíu o rei cando xa sabía que o goberno bávaro ía declarar a súa incapacidade e retiralo do goberno. Cando se enterou de que a comisión gubernamental estaba ao chegar, o rei fixo levantar a barbacá para impedirlles o paso. Old school boy. Na segunda volta non lle quedou máis remedio que baixala e dar acuse de recibo. Ao igual que en Carcasonne, os visitantes actuais do soño kitsch de Luis II saben non visitar a Idade Media real, senón outra que en realidade comparten co frustrado monarca bávaro. Hai épocas históricas que funcionan como as partes máis atávicas do noso cerebro: a necesidade dun mundo imaxinario no que habitemos en segundo plano e ao que volvamos de cando en vez.
"O templo-fortaleza foi erixido no século XX, en canteiría de granito, e obedece a un estilo historicista-kitsch, no que se entremesturan reminiscencias templarias, cruces gaélicas e formas típicas mozárabes, prerrománicas asturianas, góticas e mesmo neoclásicas. Este Frankenstein é o Santuario Nacional de Fátima".
Xurxo Ayán
142. En Chantada atópanse as ruínas do Santuario Nacional de Fátima, o soño do crego Emilo Eyré. Son uns restos estraños que proceden tamén no fondo das mesmas lecturas e soños medievais incubados por Luis II. Conforme o continente se industrializaba, aparecían grandes masas obreiras, movementos sindicais e burgueses acaudalados que se facían gradualmente co poder, o continente refuxiaba a imaxinación en soños épicos de damas loiras, cabaleiros, arquerías góticas e devocións máis ou menos católicas ou máis ou menos paganizantes. Emilio Eyré concibiu o seu santuario na posguerra, pero o medievalismo da obra chantadina, hoxe abandonada, nace do afán de restauración dunha espiritualidade medieval católica —nada de sagas nórdicas-—que se concibía idílica. Non deixa de ser curioso que moitos anos despois a igrexa fora escollida como plató para a serie de TVE El final del camino, na que se representaba o pazo do rei. Ao seu xeito, El final del camino tamén era parte do furor e cartos xacobeos que, á súa vez, naceron nese século XIX no que se recuperou a peregrinación a Santiago. O plan de Eyré non resultaba descabellado na España nacional-católica de Franco, pero había unha diferencia co século anterior. O cardeal arcebispo de Santiago Miguel Payá conseguira volver chamar a atención cun apaixoante cóctel de arqueoloxía, marketing, trending topics de turismo relixioso como Lourdes e diplomacia vaticana. Eyré quería facer o mesmo, pero os tempos, aínda que Franco estivera sentado en El Pardo, xa non eran os mesmos.
Fixen unha enquisa na miña conta de X ao redor desta ruína chantadina: que facer con ela? Chamoume a atención que aínda que unha maioría, case o 59%, consideraba que era preciso recuperar o edificio para usos turísticos e culturais, un 32,4% dos que consideraron que era mellor deixar a ruína dese xeito. Era isto polo seu tufo a réxime nacionalcatólico ou era polo engado da ruína en si mesmo? Opinarían o mesmo dun castro, ou se este pastiche o tivera construído a xeración Nós? O patrimonio debe restaurarse se encaixa coas nosas ideas, creo que seguimos pensando. O patrimonio segue a ter un uso moi pragmático.
"Pensamos que é preciso un estudo interdisciplinar que aborde esa linguaxe social [medieval] composto de mitos, lendas, rituais e símbolos dos que se apropian os homes do XIX para criticar e afirmar os seus propios tempos".
Rebeca Sanmartín Bastida
143. Cando facemos proxectos arqueolóxicos, sempre me chama a atención a flexibilidade dos nenos para comprender, por unha banda, a achega científica ao xacemento e pola outra a súa capacidade para empatizar coas vellas lendas e as achegas fantásticas. Fan convivir o científico e o mitolóxico con maior dificultade. Confundir os dous planos é máis ben un signo de mentalidade adulta. A min pásame un tanto igual coa Idade Media. Víveme na cabeza a fascinación dun pasado walterscottiano, cabaleiresco. Por outra banda, os traballos e a documentación que manexo na divulgación histórica lévanme a unha Idade Media moi real. Os documentos medievais son duros coma o granito, sen concesións á primeira fantasía: pleitos, doazóns, compravendas. Se queres un pouco de prebe máxico fóra das andainas de santos, tes que agardar a cando comeza a morriña, a principios do século XVI. Na súa tese de doutoramento, Rebeca Sanmartín fala das tres fases decimonónicas na comprensión da Idade media: a romántica, a realista e a simbolista ou modernista. A primeira foi argumental, a segunda arqueolóxica e de construción nacional, e a terceira, o Modernismo, xestual e estética. No fondo, temos incorporadas as tres na nosa cabeza, nun cóctel de proporcións variables que axitamos ao gusto. Gustaríame saber cal delas prevalece na Galicia actual, ou se xa incorporamos unha cuarta. Pero iso daría para outro artigo.
