Gerardo Fernández Albor era un joven audaz cando tiña vinte anos. En 1936 marchou a Alemaña para formarse coma piloto da Luftwaffe. Toda esa valentía para voar en avións de guerra Junker marcháralle en 1982, o ano en que empezou a ser presidente da Xunta. Era un político que se movía entre a prudencia e o temor, subordinado á personalidade elefántica de Manuel Fraga.
Galicia tiña o seu primeiro goberno desde que deixara de ser reino; oficialmente, en 1833; na práctica, séculos antes. Albor pensou que repatriar os restos de Alfonso Castelao, que falecera en 1950 en Bos Aires, sería un impulso lexitimador da autonomía. Ao tempo, non se lle escapaba que os nacionalistas, agrupados daquela no independentismo esquerdista da BNPG —antecedente do Bloque— se oporían frontal e agresivamente a que un goberno auscultado a diario polo exministro da ditadura se apoderase do capital simbólico de quen houbo de emigrar en fuxida desa mesma ditadura.
A saída do labirinto chegou para Albor desde a outra beira ideolóxica. Camilo Nogueira (Vigo, 1936) dirixía o PSG, que era un pequeno partido socialdemócrata, nacionalista e europeísta; integrado por cadros con formación universitaria. Era o único parlamentario. Os seus rivais íntimos eran os seus socios, os deputados dun Bloque que non sentaban en San Caetano por negarse a xurar a Constitución. Nogueira presenta a proposta oficial para alivio da Alianza Popular —agora, Partido Popular— de Albor, que daquela aínda se refería a Galicia como «región», como recorda Rajoy: "Un día hablé de nuestra región y Nogueira se puso como una fiera".
Lexitimado polo posibilismo do PSG, Albor atopa un respiradoiro, chama a Antonio Rosón, que fora primeiro presidente da Xunta e o cerebro que montara pacientemente as pezas dese primeiro goberno do país. As voces más potentes do Bloque empezaran a bramar, así que pensaron na importancia de que a familia de Castelao dese o seu pracet. Albor e Rosón viaxaron a Rianxo para facerlle a proposta a Teresa Castelao, a irmá que quedaba viva.
Teresa non pertencía á Galicia política, senón á Galicia do apóstolo Santiago. Foi onda seu párroco, Fernando Palleiro. "Don Fernando, o único que quero é que o meu irmán teña un enterro cristián". "Eu tamén, porque o teu irmán era cristián, era un galego ilustre e ten que estar cos demais", contestou o cura. Teresa trasladou a resposta a Albor: "O que decida don Fernando estará ben", remachou ela.
O sacerdote resolvera cunha sentenza a discusión sobre a sepultura de Castelao: debía estar no Rianxo en que nacera en 1886 ou no Panteón dos Galegos Ilustres, que se habilitara na igrexa de San Domingos de Bonaval en 1881 para enterrar a Rosalía de Castro. Os "demais ilustres" dos que falaba Fernando Barreiro eran Alfredo Brañas, Ramón Cabanillas ou Domingo Fontán, entre outros. Dous anos máis tarde, en 1984, a tumba de Castelao quedou fixada con vistas á eternidade nese mesmo templo do século XIV. Probablemente, sería o destino elexido polo propio heroe: unha sepultura católica e galeguista.
Alfonso Castelao morrera no Centro Galego de Bos Aires o día 7 de xaneiro de 1950, con 64 anos. Faleceu nunha cama branca de ferro. Oficialmente, de cancro de pulmón. O seu biógrafo Miguel Anxo Seixas achega a súa opinión: "Tiña unha enfermidade, a coriorretinite, que naquel tempo se confundía coa sífile. Tratárono como se fose sifilítico, el mesmo pensou que tiña sífile… ata que chega a Moscova e o médico dille, pero se o que ten vostede é tuberculose!". A santidade é incompatible coas enfermidades libertinas.
A noticia do pasamento chega a Galicia por cable dirixido ao presidente da Real Academia Galega, Manuel Casás. Publícanse as primeiras esquelas, que o definen como caricaturista. A profesión responde á imposición das autoridades franquistas: «Tendo falecido o político republicano e separatista galego Alfonso Rodríguez Castelao advírtese: a noticia será dada en páxinas interiores e a unha columna. Caso de inserir fotografía, esta non deberá ser de ningún acto político. Eloxiaranse unicamente do falecido as súas características de humorista, literato e caricaturista». A dimensión pública e central de Castelao, ser nacionalista e esquerdista, quedaba borrada pola censura.
Tres décadas despois, o sacerdote Fernando Palleiro está preocupado pola alma de Castelao, por cumprir o mandato de Teresa. Viñeran falarlle a Rianxo o presidente da Xunta, Gerardo Fernández Albor, e o expresidente Antonio Rosón. Ao día seguinte, Palleiro vai a Santiago. Danlle instrucións propias da espionaxe.
O día 28 de xuño de 1984, cadrando coa aprobación do Estatuto de Autonomía de 1936, un avión despega do aeroporto bonaerense de Ezeiza cos restos do autor de Sempre en Galiza tras unha homenaxe de emigrantes galegos.
A primeira hora da tarde, un coche cun chofer e dous escoltas paran diante da casa rectoral onde vive Fernando Palleiro. O cura comproba que o DNI do condutor cadra co número que lle dera Albor na reunión en Santiago. Lévano á Lavacolla. Os representantes da Xunta, Teresa e Palleiro agardan durante tres horas no aeroporto. O sacerdote revelaba que "nos dixeron que a Policía estaba revisando o cadaleito por se lle meteran unha bomba".
Para cando o avión aterrou en Santiago eran as 20.20 da tarde. A comitiva preparouse para saír cara a Bonaval. Palleiro lembraba que "durante o traxecto había xente de extrema esquerda nas beiras da estrada, aínda que tamén moitos gardas civís e policías". O cura estaba nervioso. En previsión de que lle sucedese un mal, pedira a Andrés Torres Queiruga que se encargase da misa.
Os sepelios en Bonaval non sempre foron pacíficos. O enterro de Valle Inclán, en 1936, resultara tensamente político. Chovía arreo, chovían insultos de falanxistas e choveu un anarquista que saltou ao foxo para arrincar a cruz da tapa do cadaleito. Coa forza do asalto, a tapa partiu e o cadáver quedou á vista.
O 28 de xuño de 1984 o ambiente na entrada da igrexa de Bonaval era un terremoto. Centenares de nacionalistas, mobilizados polo Bloque, berraban e faltaban ao respecto aos representantes autonómicos, de Alianza Popular e o mesmo aos galeguistas adscritos ao PSOE por aceptar o que os manifestantes consideraban un desprezo a Castelao. Cando empezaron a lanzar ovos aos políticos, Camilo Nogueira, a quen consideraban o traidor máis acerado, foi a diana preferida.
Ao chegar o coche fúnebre os protestantes empuxaron os valados que os mantiñan lindados. Os policías cargaron. O seu material antidisturbios eran unhas camisas marróns de manga curta veraniega e unhas porras.
Políticos, os académicos da RAG e Teresa Castelao agardaban dentro do templo. Entraran por unha porta lateral. Fernando Palleiro foi claro, tal vez desafiante. Advertiu á Policía de que o féretro iría polo pórtico principal. "Entregáronme o cadáver no aeroporto, entérroo ou acabo no hospital", ameazou. A crónica do periodista Miguel Anxo Murado describe que "no medio da extravagante e confusa cerimonia, entre os gritos dos manifestantes e os botes de fume, o cadaleito que gardaba os restos do político quedou no chan, mentres a banda municipal tocaba, desconcertada, as notas do himno galego".
