Auerbach era xudeu e profesor na Universidade de Marburgo, polo que cando os nazis aprobaron unha lei de limpeza da función pública quedou expulsado da súa cátedra. Consciente dos perigos que correría no futuro, xa en 1936 conseguiu escapar a Estambul, onde escribiu a súa magna obra —conta a lenda que sen poder recorrer a ningunha bibliografía en idiomas europeos, polo que tivo que usar só a súa prodixiosa memoria—.
Auerbach converteuse en personaxe de varias novelas turcas nos últimos tempos como representante duns tempos convulsos do país de Ataturk e da presenza nel duns cidadáns particulares. A máis recente é Serenata para Nadia de Zülfü Livaneli, escritor, compositor e activista político —actividade esta última de grande risco para el, posto que unha das súas iniciativas, o recoñecemento do xenocidio armenio en Turquía na Grande Guerra, é delito no país gobernado arestora por Erdogan—.
Livaneli tece aquí unha narración arredor de dous elementos pouco novidosos, pero efectivos: a introdución de episodios e personaxes históricos nun contexto ficcional e o recurso a técnicas da novela negra —en forma de pescuda sobre un misterio do que pouco a pouco descubrimos aspectos descoñecidos—. O resultado non acada as alturas artísticas do outro grande referente das letras turcas, Orhan Pamuk, pero si é unha obra de lectura áxil e que esperta reflexións sobre un dos grandes temas de moda na literatura europea do século XXI: a memoria das traxedias do século XX.
O episodio real sobre o que xira a novela resultará familiar para os fanáticos do novelista Leon Uris ou do cineasta Otto Preminger: en 1942 un barco cheo de xudeus, o Struma, tenta desafiar as prohibicións de romaneses, soviéticos, turcos e británicos –estes como gobernantes coloniais de Palestina— e salvar a case oitocentos xudeus dunha morte segura nos campos de concentración. O final nada ten que ver co do Éxodo: rexeitado por todos e sen resposta a sinais de aviso, os soviéticos afúndeno.
O elemento ficcional aparece na Turquía de principios de milenio, unha sociedade, coma sempre, cun pé en Occidente e outro en Oriente. Trátase dunha muller afouta, formada e curiosa, conectada cos elementos militares conservadores e negacionistas do xenocidio armenio, quen vai recibir o encargo de atender a un ancián profesor estadounidense de orixe alemá de visita en Estambul. Coa axuda de Internet e do seu fillo —un personaxe que quizais daría para unha maior profundidade— vai descubrir pouco a pouco a conexión dese vello mestre alemán co barco afundido —ata que todo se revele baixo a estratexia do relato dentro do relato, presentado cunha tipografía diferente—.
A separación da novela negra prodúcese nun final que, no canto de caer na emoción e a persecución, descende cara unha resolución pacífica e intelectual. A protagonista pecha os cabos soltos nun arquivo sobre Segunda Guerra Mundial e Holocausto na cidade alemá de Kassel, axuda ao profesor, de volta nos Estados Unidos, a se reconciliar co seu pasado e en aparencia evita as desastrosas consecuencias de remexer temas incómodos nunha sociedade como a turca, quizais unha mensaxe do progresista Livaneli sobre como o coñecemento pode evitar as leas neste país, sempre ameazado polos males do extremismo relixioso e a negación dos excesos dun pasado aínda menos edificante có de moitos dos seus veciños na linde de Europa, o que xa é dicir se miramos ao final do século XIX e a primeira metade do século XX.
