Cando vou a unha cidade gústame marchar cunha biografía dalgún dos seus habitantes máis ilustres. Como pasei uns días do pasado verán en Zaragoza pretendía facerme cunha biografía do aragonés –zaragozano só de adopción, xa que naceu en Fuendetodos, agora parte da España baleirada– máis universal, Francisco de Goya... e tiven a fortuna de que Cátedra veña de editar Goya. Retrato de un artista, da hispanista Janis Tomlinson, quen continúa a gloriosa tradición hispana: as mellores biografías dos xenios españois están escritos por estranxeiros, especialmente por británicos e estadounidenses.
Como xa temos comentado ao longo dos anos nestas páxinas, a biografía vive uns tempos escintilantes grazas a que con ela se poda aprender historia dun xeito que o lector casual atopa máis entretido. É o mercado, amigas –o mesmo sucede na narrativa co desenvolvemento dos personaxes por riba das accións–. Ademais, semella claro que a dispoñibilidade de documentación en rede está a axudar aos investigadores a crear relatos que, agás descubertas transcendentais e case que milagreiras, podemos considerar definitivos.
A vida de Goya é coñecida, nisto a autora pouco pode innovar. Bardante isto, destaca a súa intelixencia á hora de establecer hipóteses plausíbeis onde segue a faltar a documentación: a verdadeira relación entre Goya e Mengs –o grande pintor da época de Carlos III–, o pasamento en poucos meses de case que todos os fillos do pintor ou a súa verdadeira situación económica –que, como demostra cos documentos dos que si dispoñemos, case que sempre foi mellor do que se pensaba–.
A autora argumenta, contra isto, que o xenio aragonés foi un especialista en traballar para distintos réximes e que a súa marcha a Francia non tivo que ver con asuntos ideolóxicos senón persoais
Xa que logo, o valor do traballo de Tomlinson atópase na interpretación deses feitos. Moitos temos a imaxe de Goya como símbolo da España que expulsa todo o progreso que agroma nela: "Llegó en efecto Goya, sordo, viejo, torpe y débil, y sin saber una palabra de francés y sin traer un criado [intérprete]", como escribiu Moratín. A autora argumenta, contra isto, que o xenio aragonés foi un especialista en traballar para distintos réximes –ata os xornais da época facían escarnio disto– e que a súa marcha a Francia non tivo que ver con asuntos ideolóxicos senón persoais. O lector está no seu dereito a non aceptar a proposta, mais isto non escurece a súa forza retórica.
Outro asunto no que se detén en diversas ocasións é o desarmado das hipóteses posmodernas sobre Goya. O desenvolvemento dos estudos culturais provocou a aparición de ideas un tanto estrañas, como a posíbel relación homosexual entre Goya e un íntimo amigo, Zapater, que teñen a virtude de aumentar os clics nas páxinas web e a lectura de certos artigos ou libros pola vía do sensacionalismo. A análise da correspondencia entre os dous e doutros elementos permite desbotar estas baduadas.
Tamén, e por último, sae indemne Janis Tomlinson do grande desafío das biografías de artistas: combinar o rigor na análise das obras coa fluidez nun relato que ten que chegar tanto aos bos coñecedores de arte como aos lectores menos versados no asunto. Dito isto, moito gañaría esta edición de Cátedra co engadido dalgunhas láminas máis en cor, xa que en ocasións é absurdo que a autora fale da cor de certos cadros que o lector atopa, a volta de páxina, en branco e negro. Porén, non empece isto a calidade dun libro magnífico que nos ensina un dos grandes xenios da pintura universal, un Goya que despois de dominar o figurativo abriu a porta a unha deformación e un expresionismo que retratan de xeito excelente o seu tempo e que triunfarían case un século despois na pintura europea.
