Menos ca un can
CANDO OS ollos da deusa, que parecían cambiar de tamaño, se encontraron cos seus, ambos os dous estaban nos extremos opostos dun poderoso raio magnético que tiña o seu centro na base do cerebro, baixaba polas súas columnas vertebrais ata saírlle polo cu dela e electrificarlle a el a pixa e as pelotas. Si, estou cego!», dixo Charles.
O tal Charles non é Bukowski, é Charles Mingus. E a pasaxe pode lerse nas memorias escritas por el mesmo. Titulounas Menos ca un can. Non lle faltaba razón ao título que escollera: nelas narra con precisión as malleiras sistemáticas inflixidas por seu pai dende moi pequeno —coa complicidade de madrasta—, o ambiente de violencia que rodeou a súa infancia, o encontro abrupto co sexo e a relación turbulenta coas mulleres, a comida como antídoto ou a conciencia de discriminación racial que sempre o marcou.
Mingus nacera nunha base aérea de Arizona (1922) e viviu a súa infancia en Watts, un distrito de Los Ángeles. Súa nai morreu cando el tiña vinte meses. Os conflitos entre seu pai e a muller que o coidaba, unidas á ausencia de súa nai, deixaron fondas cicatrices –non só emocionais- no Mingus neno. Un tempo despois, antes de que seu pai marchase da casa apuntouno cunha pistola e anos máis tarde, nunha das frecuentes discusións coa súa madrasta, esta ameazouno cun coitelo. Son outras dúas das moitísimas pasaxes duha obra autobiográfica que oscila entre o free jazz de Ornette Coleman –a quen menospreza abertamente-, a pornografía, a literatura pulp, o polo frito, os callos fumegantes ou a escrita automática. Tamén nos informa de que Thelonious Monk chamouno ‘fillo de puta’ sete veces polo micrófono ao dono dun club de Detroit. O piano non era de boa calidade.
Malia toda a desorde, Charles Mingus foi un dos compositores e músicos de jazz máis destacados da historia. Morreu con só 57 anos logo dunha vida fiel reflexo do seu carácter: indómito, excesivo, colérico, xenial, depresivo, impredecíbel… Resultaba ameazante para os xornalistas pero tamén, en ocasións, para os propios músicos ou o público que non gardase as formas.
Mingus foi un dos primeiros músicos do que se deu en chamar anos despois a Terceira Corrente, xuntando a música clásica e o jazz dende moi novo, aínda adolescente
Logo de comezar co trombón, tomou leccións de violonchelo e destacou dende o comezo. Estudou a Schoenberg, Stravinsky e Bartok, en plenos anos 30 cando o primeiro, por exemplo, aínda era un descoñecido para a maior parte do gran público. «Con doce anos xa me gustaba Duke cando o escoitaba na radio, era escoitalo a el e tocábame no peito, tiña dereito a que me gustase Duke, todo o mundo ten dereito a escoitar alguén que lle guste».
Mingus foi un dos primeiros músicos do que se deu en chamar anos despois a Terceira Corrente, xuntando a música clásica e o jazz dende moi novo, aínda adolescente. Dese xeito formouse en Watts, estudando a música máis vangardista de Europa. Curtiuse nas jam sessions de Central Avenue. Ao tempo, alternaba os traballos máis inverosímiles: facía de limpabotas a pé polo centro de Los Ángeles ou en patíns polos 80 Quilómetros de Santa Mónica. Foi Buddy Collette, compañeiro de estudios e músico de referencia para Mingus, quen lle aconsellou que se fixese cun contrabaixo. O sistema para aprender era sinxelo: poñía a radio e intentaba reproducir as melodías. Cando Mingus lle preguntou ao seu amigo Callender —un reputado contrabaixista— se era seguro quitarlle a funda ao contrabaixo cando tocase na rúa, este foi claro: «Non, non lla quites. Tócao coa funda posta. Despois xa che vai ser moito máis doado sen ela».
As súas composicións tiñan moitas influenzas: rythm and blues, a igrexa, o jazz, a música europea clásica do século XX, Jelly Roll Morton… Pero sobre todo, Duke Ellington, unha das poucas persoas a quen venerou en vida. Un dos músicos deste, Juan Tizol, convidouno unha noite a tocar con el canda Duke unha noite. A cousa non acabou ben: Mingus ofreceulle unhas hostias en pleno palco a Tizol e Ellington decidiu expulsalo no momento.
«Os brancos teñen as súas propias tradicións, que nos deixen a nós coas nosas. Tivestes os vosos Shakespeare, Marx, Freud, Einstein, Xesucristo e Guy Lombardo, pero nós creamos o jazz, non o esquezades, e toda a música pop do mundo actual ten aí a súa orixe primaria. Os británicos escoitan os nosos discos e cópianos, por que non descobren algo pola súa conta? Os brancos collen a nosa música e sácanlle máis diñeiro do que nós lle sacamos nunca ou do que lle sacamos agora!».
O entrevistador pregúntalle a Mingus qué lle di ao seu instrumento cando o toca. Mingus responde: «Malnacido, que te fodan... Outras noites dígolle que faremos o amor...
No 40 vai traballar con Lee Young —irmán de Lester Young— e dous anos despois —só tiña vinte— con Louis Armstrong. Máis tarde, no 47, ingresa na prestixiosa banda de Lionel Hampton. O entrevistador pregúntalle a Mingus qué lle di ao seu instrumento cando o toca. Mingus responde: «Malnacido, que te fodan... Outras noites dígolle que faremos o amor... Non podo tocar algo bonito para todo o mundo se non o sinto así. Pero si que podo tocar algo que sinto odioso e transmitir todo o meu odio, talvez por iso teño úlcera e bebo leite!». Xa en New York, nos 50, a súa carreira dispárase. Vai fundar no 52 a súa primeira discográfica, Debut!, xunto coa primeira muller, Celia, e co baterista Max Roach para poder gravar o que el queira. No 53 únese para un concerto a Dizzy Gillespie, Charlie Parker, Bud Powell e Roach no que será a última gravación de Gillespie e Parker tocando xuntos: o canto do cisne do bebop.
Tocaba todas as partes ao piano e ao baixo frase por frase para a súa propia banda. Fundará Charles Mingus Enterprises, nel publicará Mingus at Monterey, un dos álbums que o catapulta ao éxito e lle trae o recoñecemento de público e crítica. Con Thelonious Monk, a finais dos 50, podía tocar durante meses seguidos en lugares como o Five Spot e facelo todas as noites. Iso vai chegar á súa fin nos 60 co auxe do rock. O concerto en falso do Town Hall foi o desastre da súa carreira, pero contiña unha obra mestra titulada Epitaph, escrita por Mingus no 62. As cousas van mal, rómpelle os dentes a un colaborador de arranxos. Desilusionado, na compaña da súa segunda muller, Sue Mingus, retírase no 67. Un día en Central Park, na presenza dos fillos, espiuse e comezou a tirar billetes de cen dólares ao vento. Estivo ingresado a tratamento psiquiátrico dous meses. Volveuse louco e nunca máis compuxo, traballou como fotógrafo e desa época é o documental onde arma un rifle e dispara ao teito do seu estudo. Desaloxárono da súa casa e detívoo a policía: «Coido que isto é o mellor que me puido pasar, penso que é bo para min. Ademais así a xente pode ver como vive un músico de jazz…»
Unha homenaxe a Duke Ellington é o que o saca do furado onde estaba. O propio Duke preséntao, antes de tocar The clown con todo tipo de honores a noite do concerto como «un dos mellores compositores do xénero». Dende aquela, volve a tocar e despega de novo ate a enfermidade nos últimos 70. Morre en México, tentando esgotar os praceres da vida. «A vida dá moitas voltas. Deus é un tipo divertido, é como Charlie Parker, pode mandarche un raio e facer que saia o sol pola noite». Esparexeron as súas cinzas polo Ganxes, na India.