Historia triste de Eskorbuto

Teñen fosilizado en Buenos Aires o cuarto de hospital no que morreu Castelao, co leito diminuto de barras brancas polas que asoma a ferruxe, o torto relicario ca máscara mortuoria do santo e modelo en xeso das súas taumatúrxicas mans, unha chea de estampiñas do preboste con fotos que aquí estamos cansos de velas pero que aló foron depositadas con fe nova por cada devoto. A peregrinaxe resulta ben auténtica entre o galego prenormativo que soa litúrxico e misterioso, e porque o complexo que foi do Centro Galego segue a funcionar. Para ir á aséptica capela hai que cruzar o corredor todo de psiquiatría. Os arxentinos herdaron a teatralidade barroca dos napolitanos e a obsesión fúnebre pola parte galega. Nas barras bravas do seu fútbol non é raro ver hinchas que sobre a cabeza propia erguen a caveira do avó, para que desfrute tamén da vitoria de Racing de Avellaneda e a derrota de Atlético Independiente.

Polo verán, cando as festas enchen as vilas do centro do país, aparecen cos seus coches para meterse en casas herdadas ou en proceso de. Nótase que son eles polo mal que conducen. Será que pensan que non temos regras, como cando marcharon hai trinta, corenta anos, ou que veñen cansos de conducir do tirón. Os de Suíza botan ben máis horas de viaxe, pero teñen coches mellores e non lles pesan os quilómetros. Nas vacacións queren soltarse, porque presumir tampouco poden:  os vellos botar uns contos con parentes e amigos da infancia, os netos, chuchar da liberdade que habita nos parénteses, e bailar la ‘ventanita del amor’ sen ter que poñer cara de ironía. Pero axiña no bochinche piden un "katxi de motxo"e sairán as caras raras e os "non tendes quince anos para beber esas porcalladas" duns, os "esqueallí, esqueaquí", dos outros. Algún tío-avó coa lingua a cambalear a vergoña intacta pedirá que lle recorden como se chaman os rapaces, e dirá que o demo de Ioritz, Eider e Marder son como nomes do Comando Madrid. Polo verán, cando a festa, que é cando veñen, son os de Bilbao. Ninguén quere precisar se veñen de Sestao, Orduña, Basauri ou Santurtzi.

De Santurtzi eran Iosu Expósito e Jualma Suárez. Malamente ían ser de Bilbao porque para eles, míseros, asoballados e privados de esperanza, eses dez quilómetros eran outro planeta. Eu creo na lenda de Ian Curtis, esa de que non viu unha árbore ata facer os 16 anos. O seu Manchester dos 70 non había ser menos apocalíptico e inhumano que a Marxe Esquerda da altura. Polo menos en Biscaia verían os bosques aló arriba, ao lonxe, nos raros días que o ceo desanubraba de negro e claustrofobia. Iosu, que lle chamaban José Manuel na casa, tíñaa, máis ben casoupa, aí empoleirada no monte, como as favelas do Brasil. Fixérona os pais como puideron, medio ilegal ás noites, antes de entrar no choio e ao saír del. Entre catro somieres e entre malas herbas que medraban entre o cemento escachado plantaron repolos e grelos. Os pais de Iosu eran galegos. Tamén os de Jualma, pero xa eran familia mellor situada: un piso, 40 m2, deses  que hoxe seguirán iguais de inhabitables. Polo menos había unha ventá mirando ao cemiterio. Así saíu o rapaz, obsesionado ca morte.

Estes non tiñan vacacións en Galicia —os pais, sempre a traballar, non gardaban casa nin contacto— nin realmente nada en absoluto. Pasaban o tempo nas escaleiras, nunha praza, mortos de noxo, coas litronas, os cigarros e algunha anfeta que caía. Tiñan vinte anos e nada que facer pola vida; tampouco ían facelo nos dez que lles quedaban. Montaron o grupo e recrutaron a Pako como batería, que usaba o nome con k para parecer máis vasco, como todos, pero nacera en Cáceres e traballaba de albanel. Nunca foi el do xeito deles, pois gardaba os poucos cartos e non os investía en heroína. Pako inda vive e dá concertos anunciados como de Eskorbuto. O de ser tan vascos non lles serviu gran cousa. En Madrid parounos a poli polas pintas e no cacheo viron que eran de Bilbao e portaban un cassette con titulos como 'Eta', 'Maldito país', 'Escupe a la bandera' a maqueta que querían presentar. Aplicáronlles a lei antiterrorista e a Xestoras Proamnistía, como eran uns punkis e uns mataos, pasaron deles. Entón en Euskadi tocaban 'A la mierda el País Vasco', e non lles chamaron máis por raritos, traidores e badanas, e en España a de 'Maldito país', porque era como moi folklórico e moi de alí. Se tiveran unha sobre a terra dos seus pais usaríaa o Gadis e lles darían o Día das Letras Galegas.