Galaxia vén de reeditar aquela tradución que estaba felizmente esgotada. Digo o de felizmente porque dar vendido unha tirada enteira deste artefacto é algo do que se alegrar. Que son mil páxinas con todo o seu intimidante prestixio e unha foto do autor na capa, como se fose a autobiografía de Cristiano Ronaldo.
Un pode comprender os atrancos que puña o neto e herdeiro do escritor dublinés ás novas edicións, teima que mantivo ata que morreu e caeu o Ulises no dominio público. Houbo que agardar ata ese momento para a primeira versión ilustrada –Joyce tiña a idea de que lla fixera Picasso, pero pasou do tema, e outro non lle valía– e tamén dunha tradución ao galego.
Vanme corrixir vostedes, que son lectores cultivados, con aquilo de que na revista Nós xa saíran fragmentos daquela novela que estaba a rebentar miolos polo mundo adiante, que os rapaces na escola aprenden que a cultura do país, que era un pouco de choros e vacas, estaba por fin a sintonizar ca vangarda. Os homes de Nós eran conscientes da misión, pero debérono pasar regular.
Otero Pedrayo traduciu do inglés sen saber inglés. Don Ramón, tan solemne el, descubrindo que a modernidade consistía no protagonista do Ulises a masturbarse pensando nunha rapaza ata que cae na conta: "Menos mal que non me acordaba de que era coxa, que se non xa me ía cortar o tema!".
Tanta porcallada faríalle máis gracia a Risco, que xa estaba convencido dunha renacencia céltica. Pero cando descubriu que Joyce era un pésimo irlandés –non tragabaos curas, dáballe igual a liberación nacional, acabou facendo do italiano a lingua familiar– comparouno directamente co demo. Tampouco a comparación era súa, que lla fusila a Simone Téry no ensaio que veu servir de manual de instrucións para achegarse a Ulises. Que igual non é a novela menos entendible do mundo, pero si a máis explicada.
A base de requerir do lector que domine a Odisea orixinal e teña controlado a Shakespeare. Todo Shakespeare. Pero vamos a ver. Tamén o Motomami de Rosalía comparte unha lexión de entusiastas explicadores, que fan con nós como o señor que nas primeiras proxeccións de cine contaba aos espectadores o que estaba a ocorrer na pantalla. "Teñen aquí diante o marido da condesa, que sabéndose burlado colle este revólver...". A diva catalana comparte con Joyce a vontade transformadora, a atracción por desvelar o significado e a imposibilidade da indiferencia. Tamén que non vai de artista, ou non de artista petardo como sería o caso de Marcel Proust. Que era outro obsesionado ca renovación e o vivir fóra do tempo, pero cunha tendencia a ser desagradable que provocou que André Gide pasase olímpicamente de publicalo. Iso dificilmente vaille pasar ao músico mariñán Grande Amore porque é un rapaz encantador.
Non terá as aspiracións estéticas de Rosalía, das Tanxugueiras ou do seu compadre Ortiga, que son íconas de moda, cando o noso Nuno –que é quen está detrás de Grande Amore– considera que ir ben vestido é poñerse unha camisola negra de Motorhead. Do que anda sobrado é dunha ambición deslumbrante que conxuga cun sentido do humor e autoparodia para adiantar pola dereita a todos os demais. Rosalía inventa un animal mitolóxico, a Motomami, e tamén desmonta a andamiaxe de ir deixando mil referencias culturais para que o espectador xogue a sentirse listisimo fozando nelas, pero carece de humor. Está nunha fase de sublimar o proxecto de Julio Iglesias, de refinar a creación do meme. Non é casual que ambos compartan sisudas reflexións sobre a fama. Que Grande Amore fale da fama é bastante chiste. Presentou o seu debut (Nunomanía) aludindo a quen xa comeza a destacar entre os amigos, pero inda ten que pagar nos sitios ou non dispón de carta branca da policía, que é como os famosos definen a fama:
"Unha amiga miña dime: Nuno, vas ser famoso!
Eu póñome rojo: Que va, ho. Que va!
Mentres penso: ojalá! Xa me cundía, que tou deixando a vida en facer todo esto mellor ca naide"
Hai que ter moita fe nun mesmo para sacudirlle con tanto humor, en bromear no medio de angustias vitais e non saber moi ben que facer da vida, o xusto para non amolar. Esa podería ser tamén unha das conclusións do Ulises de Joyce. Que o cotiá é un lugar onde pasan cousas extraordinarias, ou mesmo aquilo que dicía Paul Valéry de que a miña vida non é nada do outro mundo, pero a miña maneira de pensala transfórmaa.
