As granadas de Salona

ENTRE LIMONES: historia de un optimista (Almuzara) é o título en castelán da obra autobiográfica de Chris Stewart, o primeiro batería de Genesis, na que narra as súas vivencias e peripecias cando decidiu comprar o cortijo El Valero, na Alpujarra, no que aínda hoxe vive coa súa familia.

Unha das anécdotas deste libro, coa que me sentín máis identificado, foi o consello que lle deu o antigo propietario da finca, recomendándolle que, en vez de comprar, tentase utilizar sempre os medios que a natureza pon ao noso alcance; as cousas que non custan diñeiro, nas palabras do vendedor.
Concordaba ese consello coa filosofía de vida das xentes de campo da miña infancia. Había cousas que se consideraba un luxo comprar de praza, como a carne fresca ou mesmo a froita. Nós tiñamos ameixas de papo de monxa e tamén mazás, que se conservaban entre a herba seca, no faiado, deixando un recendo, seguramente moi similar ao que precisaba Cunqueiro para versificar. Polo visto, ao vate de Mondoñedo tiñan que mandarlle a Vigo as mazás da Terra de Miranda, que el esparexía polo seu escritorio, só para cheiralas e así coller folgos.

Realmente antes había froita por todas partes; pero, como a calquera rapaz de aldea, a que realmente me gustaba era a consumida furtivamente, nos asaltos ás árbores dos veciños nas cálidas noites do verán, e ningunha uva sabía mellor que a roubada da viña dos Paúis.

Pagar por froita fresca semellaba malgastar, pero todo cambiou cando descubrín a granada, aquela froita de aspecto leñoso que se comía a grans. Realmente nunca me entusiasmou polo seu sabor, pero resultábame tan exótica que todos os anos compraba unha, e despois botaba media tarde debullando nela.

Pero esa idealización da granada, cal se fose un obxecto precioso, veuse abaixo cando cheguei a Salona. Foi nunha viaxe de mochila pola antiga Iugoslavia, que aínda tiña por cicatrizar as feridas da guerra. Acababa de ler Cordero negro, halcón gris (Ediciones B), o clásico de Rebecca West. Seguindo as súas pegadas cheguei á vella Spalato. Desde Split achegueime ás ruínas de Salona e alí foi onde me atopei por vez primeira, cara a cara, cun granadillo; esa árbore promisoria da froita totémica da miña adolescencia. Punica granatum é o seu nome científico, porque seica foron os fenicios quen a introduciron na conca Mediterránea, e a de Salona tiña un certo parecido coas nosas amendoeiras. Estaba cargada de pezas de froita que ninguén se molestara en recoller, xa todas rebentadas. Tomei unha e probeina, pero apenas lle quedaba sabor. Non entendía como alguén podía deixar que se perdese unha granada.

Un tempo despois habería de saber que o gran escritor norteamericano de orixe armenia, William Saroyan, escribira unha historia cun transfondo moi parecido. Nun dos relatos comprendidos no libro que leva por título Me llamo Aram (Acantilado), Saroyan escribe sobre o seu suposto tío Melik, un home a quen describe como «o peor granxeiro que xamais existira. Era demasiado imaxinativo e poético para o seu propio ben. O que el buscaba era a beleza. Quería plantala e vela crecer...... Todo aquelo era estética pura, non agricultura. A meu tío gustáballe a idea de plantar árbores e observar como crecían».
Nin que dicir ten que aqueles árbores que Aram lle axudaba a plantar eran granadillos, porque o tío Malik, aparte de esteta, tamén facía os seus cálculos económicos. Para que plantar trigo cando unha barra de pan custa só cinco centavos? Polo contrario, as granadas eran case descoñecidas nos Estados Unidos e poderíase obter un bo prezo por elas.

Cando, despois de cinco anos, e de empeñar o seu patrimonio, o tío Melik conseguiu unhas duascentas granadas, na que sería a súa primeira e última colleita, e as enviou a un almacenista de Chicago, atopouse coa dura realidade de que ninguén as quería. En América ninguén lle daba valor a unha das froitas máis prezadas do Medio Oriente.

Os que amamos a agricultura entendemos ao tío Melik e a súa busca da beleza, porque sabemos que o cultivo das plantas é a base do noso sustento desde os tempos do Neolítico, nun ciclo que se repite ano tras ano coa chegada da primavera e que asumiron todas as grandes relixións. A morte de Cristo na nosa Semana Santa non é máis que a morte de Deus para renacer de novo, como a Terra renace coa primavera que dará paso á nova colleita; estando presente este mito en todas as relixións mediterráneas orientais, como nolo explica Miguel Ángel Ibáñez García en Cristo, la Vírgen y los dioses antiguos (Rubric).

Robert Graves, bo coñecedor das relixións mediterráneas, sementaba trigo na finca da súa casa en Deiá, en Mallorca. Para el era a forma de integrarse e comulgar co ciclo da vida. Cando o home moderno se desvincula da agricultura cae no baleiro pola ausencia desa rexeneración. O seu devir convértese en monotonía ao non ser capaz de morrer e renacer cada primavera.

Nos últimos tempos, e impulsada por algúns que se declaran ecoloxistas, están xurdindo axendas que son fiel reflexo de ese desprezo pola agricultura das sociedades urbanas modernas. Manuel Pimentel, no seu libro La venganza del campo (Almuzara), explícanos como se está preparando esta vinganza, de características bíblicas, en base ao desabastecemento e aos prezos crecentes dos alimentos, o que levará á volta da fame na Terra.

As palabras de Manuel Pimentel nun recente artigo en The Objective, que xse chama Alimentos: crónica de un suicidio anunciado tamén son pura poesía: "Cómo comparar el hermoso y sostenible paisaje de los campos fotovoltaicos con un vulgar campo de trigo o de frutales, insostenibles y esquilmadores".
A semellanza do escritor futurista, e fascista, Marinetti, que afirmaba que un automóbil de carreiras era máis belo que a Vitoria de Samotracia, así nós desprezamos as granadas de Salona e os froitos da terra renacida para adorar eses falsos ídolos da modernidade.