Os mellores amigos dun lector son os seus libreiros. As miñas libreiras coñécenme mellor que bastantes membros da miña familia. Rosa, por exemplo, xa aparta sen preguntar os enormes libros de historia universal porque sabe que, se non ocorre nada raro, van rematar na miña bolsa. E isto xa dende hai moitos anos.
Así chegou ás miñas mans o último libro de Simon Sebag Montefiore, El mundo. Una historia de familias, de grande éxito xa no mundo anglosaxón e que publica en España a Editorial Crítica. Decote esta semellaría unha referencia de compromiso, mais hoxe non é así. Falamos dun libro que supera de longo as 1.400 páxinas –iso sen contar unha magnífica bibliografía que se atopa en liña e que se achega ás 200– e que nestes tempos de prezos disparados esixe unha importante aposta loxística e material que o lector debe agradecer.
Montefiore non é precisamente un descoñecido en Europa. Procedente dunha familia xudía de historia gloriosa, con orixes en España e Francia; e que fixo fortuna primeiro en Italia e despois e, sobre todo, no Reino Unido; estudou Historia, doutorouse en Filosofía, traballou durante anos como xornalista especializado en xeopolítica do leste de Europa e, xa ben pasados os corenta, comezou a publicar Historia. Centrado en Rusia en primeira instancia, colleitou éxito abondo como para se retirar e diversificar os seus temas –a cidade de Xerusalén, a ficción política,...–.
Esta historia universal cunha perspectiva diferente ten a pretensión de ser a súa obra magna, aínda que polo seu contido dificilmente pode superar os libros sobre Xerusalén e a familia imperial rusa dos Romanov. No canto de elaborar un relato tradicional, Montefiore decide centrarse nas continuidades dos parentescos, na crenza –que podemos partillar– de que, en realidade, a historia do mundo está feita por moi poucas persoas, decote conectadas entre si. Contrasta isto ademais coas visións e prácticas actuais: o nepotismo, práctica con gloriosas orixes no Vaticano, está moi mal visto en calquera sociedade madura.
O principal defecto da obra non é difícil de atopar: por moito talento para a narración histórica que se teña, e Montefiore posúeo, son inevitábeis as caídas de ton –capítulos que se fan demasiado longos– e, nunha obra de centos de páxinas que abrangue miles de anos, as sensacións de caos e confusión. Pasan diante dos nosos ollos personaxes e personaxes; cada tres ou catro páxinas cambiamos de escenario, ás veces sen elementos sólidos de enlace entre eles; reis e princesas desaparecen para reaparecer cen ou duascentas páxinas despois, ás veces en notas a rodapé magníficas pola súa erudición, pero que poden dificultar aínda máis a tarefa do lector, porque no canto de apoiar o texto amplían unha información xa abondosa.
E, malia todo isto e a dificultade inherente a unha lectura longuísima e de tema moi amplo, paga a pena ler a Montefiore. Consegue darlle interese ao seu relato, en moitas ocasións co recurso groso pero efectivo das anécdotas sobre o físico ou a sexualidade dos seus personaxes, e ao final da experiencia un sae cunha importante lección de Historia: certo é que debemos estudar o noso pasado con atención a factores xeográficos, culturais, raciais e outros... mais nunca debemos esquecer que, en non poucas ocasións, o motor da historia son as feblezas dos humanos e, en particular, o noso desexo de axudar e favorecer aqueles cos que estamos relacionados polo sangue ou por vencellos case sagrados como a amizade, o amor ou o sexo. Ao cabo, somos humanos e nada do humano pode resultarnos alleo.
