Vén a conto o tema porque Javier Moreno Luzón publicou nestas semanas en Galaxia Gutenberg unha particular biografía de Alfonso XIII, centrada na relación deste monarca con España e a nación española. Debo recoñecer que me chamou a atención o seu título, El rey patriota, pois eu sempre pensei, máis tras ler os textos do profesor Bernárdez, que a patria dos Borbóns era a carteira —o que levou aos últimos, en curiosa alternancia, a ter que se exiliar en países estranxeiros no final da súa vida—.
Polo tanto, o profesor Moreno Luzón, historiador de prestixio e longa traxectoria como académico e escritor de alta divulgación, presupón a efectos prácticos uns conceptos determinados de nación e patria e analiza a relación de Alfonso XIII con eles. Así, e como ocorre co recente libro de Javier Rodrigo sobre Franco, enfrontámonos a unha biografía que escapa da orde temporal —ás veces con resultados pouco satisfactorios pola reiteración de informacións ou pola necesidade de avanzar o que despois se vai relatar con máis profundidade— e prescinde de detalles persoais que non sexan relevantes para a nación —aínda que dun ou doutro xeito rematan por aparecer case que todas as historias que popularizou, entre outras e de xeito máis recente, a xornalista Nieves Concostrina—.
As visións máis positivas aparecen na asociación do monarca con aquilo que despois a Falanxe transformaría en Coros e Danzas dentro da Sección Feminina da Falanxe: as visitas por toda España, ás veces a zonas tan deprimidas como Las Hurdes, nas que lucía un rei cachazudo —léase campechano, se se quere—, que se mesturaba cos pobres, arranxaba asuntos sinxelos, repartía moedas e fallaba só porque a Corte o traizoaba. Complemento a isto eran as celebracións reais, aínda que o feito de que lle guindaran unha bomba debaixo do carro o día da voda fai que sospeitemos do éxito de tales actos.
Pola contra, as visións máis negativas son as asociadas co traslado da patria e a nación ao terreo da política. Alfonso XIII nunca aceptou un papel simbólico e quixo implicarse no fortalecemento da nación es pañola despois do desastre do 98. O resultado, xaora, foi desastroso, tal e como constatou hai tempo o profesor Justo Beramendi: non se asociou a identidade a un proceso democratizador nin a un desenvolvemento económico, polo que existiron outras fidelidades e desercións e o único xeito de arranxar o asunto foi entregarse aos militares —primeiro os de Marrocos, despois a Primo de Rivera—.
O final da historia, que tan ben relata Moreno Luzón, é coñecido: un rei convertido en principal argumento para unha República pola súa implicación no partidismo dentro do bando conservador e extremista e uns conflitos agravados que aínda podemos atopar vivos no día a día —por exemplo, cando fala na televisión un descendente do principal pseudohistoriador franquista, Ricardo de la Cierva—. E a maldición continúa: como Carlos IV, Isabel II e Alfonso XIII, o actual rei emérito —sombra que inevitabelmente sobrevoa o libro— pasa os derradeiros anos da súa vida no exilio, aínda que moi lonxe dun París e unha Roma onde agora o rexeitarían.
