Empobrecemento
Hai unhas semanas unha representante política, con toda calma e tranquilidade, propuxo que o Estado español cometese crimes contra a humanidade sobre as persoas dos inmigrantes legalmente establecidos e as súas familias. Porque si, a deportación é un crime de lesa humanidade segundo o artigo 7 do Estatuto de Roma, que regula a Corte Penal Internacional.
Á marxe disto, o peor do asunto é que a comisión de tal acto de violencia non arranxaría nada, pois calquera sabe que todos os emigrantes a Europa dende países subdesenvolvidos están dispostos a asumir riscos grandísimos porque a súa vida nesas nacións é misérrima. E a causa de que o sexa non se atopa nunha incapacidade xenética ou social dos bengalís, os indios ou africanos —poñamos por caso— para xerar riqueza, senón, en boa medida, no réxime de explotación colonial que os occidentais impuxeron neses lugares dende o século XVI e ata estes mesmos intres nos que vostedes me están a ler. Os países do Terceiro Mundo non son pobres: nós, os europeos, sometémolos a un proceso de empobrecemento.
A tese non é novidosa e é sinxela de comprobar factualmente. De feito, xa a estableceu de xeito definitivo nos anos 70 o activista e historiador güianés Walter Rodney na súa obra Cómo Europa subdesarrolló a África, un clásico que vén de reeditar Capitán Swing. O prezo que pagou polas súas ideas subversivas foi o meirande: en 1980 o goberno da Güiana, liderado polo seu presidente, Forbes Burnham, mandou que o asasinasen cun coche bomba. O crime de Estado, como case sempre naqueles tempos, quedou impune e só en 2017 puido establecerse a culpabilidade do autócrata.
Que o marxismo fracasou como doutrina filosófica preditiva resulta evidente... tan evidente coma o seu éxito como ferramenta de análise para as relacións entre o capitalismo, o imperialismo e o colonialismo, tal e como o utilizou Lenin nun dos poucos libros que paga a pena lerlle ben entrado o século XXI. É o marco marxista, de gran relevancia naqueles tempos e menor nos actuais, o que utiliza Rodney, pero coa súa habilidade argumentativa consegue que as súas explicacións sexan aínda vixentes no 2025.
Á marxe da explicación dos métodos de extracción usados polos europeos no continente, tanto de materias primas como de persoas, precísase salientar o exercicio historiográfico do autor sobre as culturas africanas anteriores, primeiro, á chegada dos portugueses, e, despois, á entrada de franceses, belgas ou ingleses no corazón do territorio. Aínda arestora moitas persoas, mesmo unha boa cantidade cunha formación académica, mercan o relato de que Europa civilizou África, sen ter en conta que xa existían culturas avanzadas en territorios coma os actuais Mali, Benin ou Etiopía. Isto, non obstante, xera unha pequena barreira para o lector lego, pois algunhas das exposicións de Rodney poden resultar complexas.
O mundo da negritude transformouse neste medio século. Rodney representaba unha pequena nación suramericana con fortes lazos tanto co Black Power representado por Martin Luther King coma cos grandes líderes das independencias ecuatoriais africanas —Nkrumah en Ghana e Lumumba no Congo—. O racismo e a condescendencia con África mantéñense, mais non a solidariedade dos Estados Unidos, posto que a impresión é que, a pesar dos innegábeis avances froito da histórica chegada dun afroamericano como Barack Obama á presidencia da nación, movementos coma Black Lives Matter tiveron tanta sona como carácter nacionalista. Se a isto sumamos o imparábel camiño de Occidente cara a dereita, a discriminación e mesmo o aberto racismo, o panorama do continente máis pobre semella case que tan negativo coma cando Rodney asinou este magnífico ensaio.