Labregas

Hai uns meses finou María, que era miña avoa e a miña persoa favorita no mundo. Como a tantos mozos e mozas galegos, a min tamén me criou ela en boa medida. Cando era neno parecíame que era vellísima, coma se tivese cen anos ou algo así. 

En realidade, daquela apenas pasaba dos sesenta anos e eu non podía comprender o dura que fora a súa vida, unha traxectoria vital que deixara as súas marcas en corpo e alma, aínda que non conseguira rematar co seu espírito traballador, comprensivo, paciente e retranqueiro.

A vida da miña avoa non foi distinta da de millóns de persoas xa non só en España, senón en toda Europa. A pesar de que ela sempre salientaba que era da Casa Nova e que o seu papá e a súa mamá a trataran moi ben e se preocuparan por ela, non puido evitar coñecer pouco mundo, traballar moito, emigrar, ter moitos fillos e manter un estatus legal subordinado ao seu marido, o meu avó. Foron os tempos que lles tocou vivir. 

Lembro quedar estarrecido ao ler ao famoso historiador inglés Eric Hobsbawm sobre a vida rural... na Europa do século XIX. En moitos lugares un galego de 1975 estaba máis preto dun galego de 1875 ca dun do ano 2000.

Todo isto regresou á miña mente coa lectura da obra coa que imos despedir este 2025 no Táboa Redonda: Campesinas. La historia de nuestras abuelas, de Joanna Kuciel Frydyszak. Como deducirían habilmente, non falamos dunha obra sobre historia de España senón dun dos libros máis influentes en Polonia nos últimos anos. 

Tráeo á lingua castelá a editora Temporal, nunha edición moi coidada da que temos que salientar as ilustracións, feitas por un taller de mulleres chamado La madriguera e que trasladan con moita arte as fotografías do libro orixinal.

A vida na Europa rural foi sospeitosamente semellante en todos os lugares por boa parte do século pasado: eu lin aquí a vida da miña familia nas persoas dunhas señoras polacas. Kuciel Frydrysak mestura no que é, sen lugar a dúbidas, un dos grandes ensaios da tempada, dous subxéneros de grande éxito: a microhistoria e a historia testemuñal, ambas co obxectivo de retratar un mundo que está a piques de desaparecer por completo. Por unha banda realiza entrevistas aos descendentes daquelas mulleres, por outra realiza unha fonda tarefa documental. O resultado é un libro de historia apaixonante e rigoroso.
Pero tamén, hai que dicilo, moi duro. Polonia figura arestora como un dos grandes baluartes da extrema dereita europea e a nosa autora destaca en varias ocasións, curiosamente, o necesario que foi o comunismo para sacar estas mulleres da pobreza e a subordinación aos varóns.

Namentres as zonas próximas a Alemaña gozaban duns niveis de vida máis ou menos dignos, o leste de Polonia aparece como un lugar cheo de antisemitismo, tracoma —enfermidade tamén típica sufrida polos galegos da época, como amosa novela La forja de Arturo Barea—, violacións das pastoriñas que andaban soas co gando polo monte, piollos e merda na moi pouca roupa, analfabetismo... poderiamos seguir ata encher a páxina de desgrazas.

Por fortuna este mundo desapareceu: o malo é que con el tamén marchan, pouco a pouco, as persoas que máis queremos e que constitúen a memoria viva dunhas penurias que endexamais deberían volver repetirse.