Algo que nos amola especialmente aos que odiamos o fútbol moderno é a desaparición das primeiras roldas dos torneos europeos. Nelas, como ocorre arestora nos torneos de Copa nacionais, equipos modestos de países excluídos da elite europea tiñan a ocasión de recibir ao Barcelona, o Bayern Munich ou o Liverpool.
Lembro, por exemplo, a visita do Barça a Vlora para xogar fronte os albaneses do Flamurtari. Cando vía eses partidos, o primeiro que me chamaba a atención era que fosen ás tres ou catro da tarde, ás veces mesmo pola mañá: non era consciente de que os cortes de luz impedían que se xogase na tradicional hora do fútbol europeo, contra as oito da noite. Pero como lector precoz de xornal si sabía que Albania era un país peculiar, presentado como unha illa de pobreza na próspera Europa de finais dos 80.
Confirmou as miñas impresións e enriqueceu a miña visión de Albania un dos fenómenos literarios do 2023, a novela Libre. El desafío de crecer en el fin de la historia, da escritora albanesa en lingua inglesa Lea Ypi e publicada en España por Anagrama no seu clásico Panorama de Narrativas.
Estamos perante o que se presenta como unha novela sen ficción, na que non atopamos ningunha dificultade para identificar autora, narradora e personaxe, polo que máis ben poderiamos facer un traslado xenérico cara a memoria ou a autobiografía. Se asumimos que se trata dunha novela, atopámonos no terreo minado da autoficción, que tanta felicidade recente ten dado aos lectores como desgustos aos críticos que, en non poucas ocasións, observan que o emperador vai espido en realidade.
Non é o caso de Lea Ypi. Para comezar, ela si ten unha historia que contar: primeiro, marcada por un recurso clásico do subxénero: o escuro segredo familiar que se revela pouco a pouco; segundo, por un contexto verdadeiramente excepcional, a Albania de Enver Hoxha, rexeitada mesmo dentro do bloque comunista e transformada despois –con protagonismo da familia da propia autora– a toda velocidade nunha sociedade capitalista e liberal –coas convulsións e inxustizas que isto supón–. Nin o segredo devora a narración, nin a experiencia de Ypi acapara os acontecementos, o que permite que o contado flúa con naturalidade.
Naturalidade é tamén o que define outras dúas cuestións ben resoltas na nosa opinión. Libre non é unha novela complexa nin no narrativo nin no estilístico e botamos de menos certa altura estética na linguaxe, pero si é unha historia ben contada e que engancha ao lector cun aire de crónica xornalística.
Por outra banda, Lea Ypi consegue resolver de xeito excepcional unha aparente incoherencia que podía espantar a certos lectores: ela é mesma é marxista e ensina marxismo nada menos que na London School of Economics. Isto podía levar a narración cara a tese, o que tería significado o seu fracaso, ou cara a unha contradición non de abondo explicada: como pode ser que alguén que se criou nun país que nun momento chega a se definir coma «un cárcere ao aire libre» non renuncie ás ideas que crearon esa prisión?
A resposta, en realidade, é moi sinxela: son os poderes da boa novela, especialmente se a elabora alguén cunha obvia solvencia intelectual, que é quen de interpretar o seu pasado e o do seu país e asumir que a literatura pode ser máis verdadeira que a propia vida e que as persoas non sempre actuamos segundo os patróns da lóxica, en especial en temas ideolóxicos e políticos.
