O día 12 de febreiro de 2002 Donald Rumsfeld, secretario de Estado de Defensa dos Estados Unidos, presentouse a unha rolda de prensa na que, en teoría, tiña que explicar a existencia de armas de destrución masiva en Iraq, o que xustificaría a invasión daquel país —algo imposíbel, en realidade, porque xa sabemos que aquelas armas non existían—. Perante a pregunta dos xornalistas, deixou unha frase para a Historia: "Hai cousas que sabemos que sabemos. Tamén sabemos que hai cousas que sabemos que non sabemos. Pero, ademais, hai cousas que non sabemos que non sabemos, e esta categoría é a máis difícil —de identificar—".
Nun principio o asunto tomouse como unha brincadeira, pero co paso do tempo moitos estudosos teñen salientado a enorme intelixencia que estaba detrás da resposta, con independencia de que se usase para esquivar unha pregunta incómoda. De feito, un dos intelectuais máis recoñecidos do panorama internacional, Peter Burke, encabeza na práctica con ela o seu novo libro, Ignorancia. Una historia global, que publica, coma sempre en España no caso do catedrático de Cambridge, Alianza Editorial.
Existen miles de libros sobre o saber e o coñecemento, xerais e especializados, mais, como constata Burke, hai unha incríbel escaseza de obras sobre a falla de coñecemento. De feito, a ignorancia nin sequera figura como categoría filosófica nos principais dicionarios da materia, a diferenza do seu oposto. Ten a súa lóxica, posto que os ignorantes, en xeral, non escriben libros e, se os escriben, estes non tratan das súas carencias intelectuais. Por outra banda, os estudiados non adoitan querer gastar o tempo en falar dos ocos no coñecemento que eles xa encheron.
Por isto o libro de Peter Burke non só é interesante senón tamén innovador. Comeza coa definición do concepto de estudo, o que xa é difícil de seu, posto que obriga a identificar en detalle as súas variantes: nun glosario final preséntanse nada menos que 59 e o mesmo autor recoñece que a lista non é exhaustiva. Despois, e para facer manexábel o asunto, faise un agrupamento máis sinxelo.
En esencia, afirma con acerto, existe a ignorancia xeral —non sabemos cando se vai producir un terremoto, por exemplo—; a ignorancia involuntaria e consciente; e dentro desta última, a voluntaria, a activa e mesmo a culpable. Non obstante, convén sinalar que un dos grandes acertos de Burke e manterse sempre nun plano lingüístico aséptico, o que lle permite non ofender nin a persoas concretas nin a grandes grupos. Ao cabo, como el mesmo afirma, todos ignoramos, por exemplo, o 99,9 por cento das linguas do planeta.
Descritas en profundidade estas categorías o autor colle ritmo narrativo ao analizar, con precisión pero tamén coa necesaria brevidade, os efectos do descoñecemento en disciplinas moi distintas. Nalgunhas ocasións as súas consecuencias son inocentes —que Colón pensase que estaba a chegar ás Indias non pasa de ser unha anécdota graciosa arestora—, noutras desastrosas. Especialmente doloroso resulta comprobar a contumacia dos erros no que ten que ver coas guerras e a xestión dos catástrofes, máis se temos en conta que un dos principais inimigos intelectuais de Burke, citado en varias ocasións, o expresidente dos Estados Unidos Donald Trump, semella camiñar firme cara unha nova candidatura e quen sabe se unha nova presidencia, dende a cal supoñemos —co autor— que seguirá a promover a ignorancia e, no fondo, calquera idea oposta ás que Burke defende neste magnífico libro: as do progreso e a ilustración.
