Novas perspectivas

A principio do pasado mes de setembro cumpriuse o 80º cabodano do final da Segunda Guerra Mundial, unha efeméride que, como é de común coñecemento, celebrárase en Europa a principio do mes de maio. Segundo a intelixencia artificial, xa non quedan moitos máis de medio millón de veteranos do conflito –polo que sexa, nin Alemaña nin Xapón aportan datos á estatística– e, dada a súa idade, o número descenderá de xeito precipitado nos vindeiros anos. Chegaremos á terceira fase da memoria: aquela na que non hai testemuñas directas do horror.

Por fortuna, no caso do meirande conflito da historia da humanidade non faltan libros aos que recorrer dende calquera punto de vista. Segundo algúns, a Segunda Guerra Mundial é xa o tema do que más se escribiu. E malia isto, podemos detectar nos últimos tempos que se está a producir un cambio tectónico na súa interpretación. Chegou a España con Sangre y ruinas de Richard Overy, confirmouse coa magnífica Historia total do francés Olivier Wieviorka e vén a se asentar con Tierra quemada de Paul Thomas Chamberlin, publicada por Galaxia Gutenberg e que tamén se presenta como un relato global do conflito.

As chaves interpretativas do libro de Chambelin, profesor na universidade estadounidense de Columbia, atópanse nos primeiros capítulos... e, curiosamente, nunha das primeiras notas incluídas ao final do libro. Alí cita Chambelin o libro de Overy como principio dunha liña argumental revisionista no sentido positivo sobre a guerra. Esta liña consiste en abordala como un choque entre potencias imperiais, é dicir, na mesma liña creada por Lenin para explicar a Primeira Guerra Mundial. Dito doutro xeito, como un produto inevitábel do imperialismo... o que a conectaría inevitabelmente co capitalismo –polo que non está claro que sexa unha posición que vaia ter moitos partidarios no medio prazo, dada a contrarrevolución conservadora e ultracapitalista que estamos a padecer–.

A continuación o mesmo autor aclara cal é a súa diferenza con Overy, que o lector poderá apreciar con facilidade ao longo de todo o relato: namentres Overy, cunha posición máis tradicional, cre que a guerra rematou con ese imperialismo, Chambelin sostén que só o transformou, primeiro coa creación de dous imperios enfrontados, a URSS e USA, e agora coa permanencia dunha soa superpotencia –que, por certo, afronta unha inmensa crise na que Columbia, a propia alma mater do profesor Chambelin, tivo que pagar centos de millóns de euros por discriminar estudantes e profesores xudeus–.

Os efectos desta tese son visíbeis, sobre todo, no comezo da obra, cunha longa exposición inicial sobre as causas e o xa case que asentado inicio do relato en China en 1934 e non en Polonia en 1939. A partir deste punto Chambelin adopta un punto de vista máis clásico, no que se relatan cunha perspectiva cronolóxica e esencialmente militar –cos correspondentes intermedios políticos marcados polas xuntanzas dos líderes das potencias aliadas en lugares como Terranova, Casablanca, Ialta ou Postdam– os diferentes feitos do terríbel conflito. Quizais a grande virtude do libro sexa a capacidade sintética do autor: consegue artellar un panorama completo en 600 páxinas sen que quede fóra nada esencial, algo moi digno de salientar se temos en conta que case que non hai historias da Segunda Guerra Mundial –incluídas, por certo, as mencionadas e recentes de Overy e Wieviorka– que baixen das mil páxinas, tanto pola complexidade do ocorrido como pola multitude de anécdotas nas que un pode deterse e que o noso autor de hoxe consegue esquivar con habilidade.