O mito de Rusia
Cando un se dedica á docencia atopa dificultades para transmitir a grandeza de certos acontecementos. Hai uns días andaba eu a falarlle á rapazada sobre Napoleón Bonaparte, as súas batallas e a súa influencia na configuración da Europa e a España románticas. Colleitei, como é lóxico, moitas olladas perdidas e algunha de interese. Na Galiza do 2025 Bonaparte só forma parte da paisaxe se a un lle cadra atoparse co monumento a John Moore ou pasa por Becerreá na data da conmemoración da batalla de Cruzul –outras hai, pero déixenme varrer para a casa–.
Colleume en bo momento a explicación, xa que coincidiu coa saída ao mercado de Rusia contra Napoleón de Dominic Lieven, un monumental ensaio —máis de 800 páxinas sen contar bibliografías e índice— sobre a relación entre ambos bandos entre 1807 e 1814. Publica Acantilado, sempre atenta á posibilidade de traer clásicos —históricos ou recentes, xa que o orixinal deste data de 2009— á lingua castelá. Ao longo do relato atopamos en varias ocasións á familia von Lieven como personaxes secundarios e un sospeita que hai unha motivación familiar alén da histórica do profesor de Cambridge e especialista en asuntos rusos.
O libro divídese con facilidade en tres bloques: o primeiro dedicado á diplomacia e os dous seguintes a asuntos predominantemente militares. Lieven decide comezar en 1807, dende a paz de Tilsit, unha escolla que limita o obxecto de estudo —quizais necesariamente, dado que chegar a 1805, por exemplo, coa Terceira Coalición, tería aumentado o libro en centos de páxinas— e que, ademais, deixa quedar ben aos rusos, obviando os seus desastres en Austerlitz ou Friedland, o que sen dúbida era o obxectivo non declarado do autor.
A segunda parte remata co que podemos denominar mito de Rusia. Segundo esta liña de pensamento histórico, a Napoleón non o puido derrotar ningún inimigo militar senón o Xeneral Inverno, co frío e a neve das estepas rusas e a lonxitude das liñas de aprovisionamento. Lieven demostra que, en realidade, o xeneral corso xa estaba derrotado por caer na trampa estratéxica do seu inimigo e que, curiosamente, tivo máis dificultades co desxeo que co frío no famoso episodio do paso do Beresina.
Na terceira parte analízanse as campañas que tiveron lugar, primeiro, arredor de Leipzig e, despois, na invasión de Francia por parte das tropas aliadas. Se o lector xa coñece os escenarios nos que se desenvolveron estas campañas poderá gozar dun relato áxil e con pulso, que non se fai aburrido en ningún intre. Porén, se non está familiarizado coa xeografía de Saxonia, Bohemia ou o norte e leste de Francia atopará atrancos que quizais puidesen solucionarse de maneira sinxela cuns mapas máis precisos que os que aparecen como apéndice ao final do libro —e que obrigan a ir cara a adiante e cara a atrás sen recibir, por certo, información dos movementos de tropas—.
Malia este erro cativo na nosa opinión o libro de Lieven sitúase á altura doutros clásicos xa presentes en español e dedicados a Bonaparte, caso das obras de David Chandler ou Alexander Mikaberidze, ou da magnífica biografía de Andrew Roberts; coa vantaxe sobre estes de se dedicar a un eido específico dentro dun tema tan complexo. E aínda que Napoleón e o tsar de Rusia non parezan interesar moito no século XXI, a verdade é que parte do noso mundo político está construído sobre as pegadas de ámbolos dous.