Profecías evitadas
PUIDEN comprobar durante os últimos anos como docente que a RDA —DDR para os afeccionados ao deporte— é xa pouco máis ca unha nota a rodapé na historia: o meu alumnado queda sempre sorprendido cando menciono que había dúas Alemañas, porque todo o mundo que Alemaña é unha con capital en Berlín e xa. E coa RDA, claro, desapareceron os seus éxitos deportivos —sorrisos incómodos ao pensar na dopaxe—, a Stasi —unha policía política tan sinistra como mítica— e os seus escritores —coa excepción de Bertolt Brecht, que conta como autor universal—.
E desapareceu Christa Wolf, a grande autora da Alemaña Democrática, apenas coñecida e publicada en España, que volve nesta primavera ás librarías coa novela Casandra, da man da editorial Malas Tierras e coa vella versión de Miguel Sáenz, tradutor tamén do mencionado Brecht e un deses académicos da RAE dos que ninguén se lembra pero que, de seguro, aportan moito á douta casa do castelán.
Casandra é un dos personaxes máis tráxicos e simbólicos da literatura grega, a altura desoutro grande adiviño que foi Tiresias. O deus Apolo namorou dela, fíxolle as beiras e, para conquistala definitivamente, outorgoulle o don de adiviñar o futuro. O problema para a divindade foi que Casandra non andaba moi convencida do asunto e rematou por rexeitalo. Cheo de carraxe, Apolo actuou con crueldade irónica: Casandra sería quen de profetizar sempre a verdade, mais ninguén a crería.
Wolf recolle o personaxe despois do seu grande fracaso, que coincide no literario coa Ilíada e o comezo da Eneida, posto que a autora introduce como personaxes relevantes a Eneas e o seu pai, Anquises. Casandra anuncioulle a Paris que non debía quedar con Helena, despois prognosticou a derrota de Troia e, xa por último, recomendou aos seus concidadáns que non introducisen na cidade o famoso cabalo de madeira cheo de soldados aqueos. As serpes que levaron a Laocoonte e mais os seus fillos deixaron á princesa ceiba, pois non tiña sentido matar a quen non se cría. Agora atópase encadeada ás portas de Micenas e dende alí conta, en flash-back e nun longuísimo monólogo interior, toda esta historia tal e como a viron os seus ollos.
Mais, como sucede coa historia de Antígona, a de Casandra, en especial a de Wolf, transcendeu con moito o mitolóxico grego para pasar a explicar a complexa realidade do século XX, neste caso da posguerra xermana. A interpretación tradicional, quizais a máis correcta, quixo ver a Casandra como un trasunto de Christa Wolf, unha muller que clamaba no deserto da ditadura comunista. O problema disto é que non se pode ver a opinión sen un toque de hipocrisía, posto que a mesma Wolf colaborou coa Stasi antes de que a considerasen pouco interesante e chegasen mesmo a censurar esta novela que aquí traemos. Máis convincente, aínda que quizais máis afastada da verdade autorial, sexa a visión de Casandra como voceira dun pacifismo que non estaba moi de moda no máis duro da Guerra Fría.
Elixamos entre estas dúas opinións ou calquera outra, Casandra érguese coma unha obra mestra da narrativa contemporánea, incomprensibelmente ignorada nun país como España. Wolf combina a mestría técnica cunha capacidade poética suprema que permite que cada parágrafo soe diferente, con ecos da traxedia grega e da novela modernista do século XX, pero máis pegada a unha Yourcenar ou un Thornton Wilder que a un Thomas Bernhard ou calquera outro experimentalista extremo. Paga a pena ler e paga a pena saudar as pequenas editoriais que, tanto en España coma na Galiza, apostan por obras esquecidas que dan preciosas horas de lectura.