SON AS CINCO dunha calorosa tarde de verán en Becerreá. Un neno visita por primeira vez a casa dos seus avós, asemade o bar máis grande da vila. Todos deberían atender o cativo, pero non é así: a mil quilómetros, en Barcelona, xoga o Brasil na tele. O rival é Italia, pero iso importa pouco ou nada porque a verdeamarela ten a Sócrates, a Junior, a Falcão, a Zico... as estrelas que levan semanas a namorar a toda España, o país organizador do Mundial de Fútbol de 1982.
Un partido de fútbol pode acadar a categoría de acontecemento histórico alén de circunstancias persoais como as que vimos de describir? A resposta é un sinxelo "si" se se le El partido, do xornalista italiano Piero Trellini, que vén de publicar Debate en España e que relata dende a súa xénese ese Brasil-Italia, considerado por moitos –entre os que me conto– o mellor partido de fútbol da historia. Déixesenos sinalar, á marxe do contido do volume, que a tradución debería revisarse en profundidade: contén unha cantidade preocupante de erros tanto lingüísticos coma conceptuais.
Cando os críticos do fútbol queren criticalo usan decote unha pregunta retórica: "Que interese ten ver vinte e dous tíos en calzóns a correr detrás dunha pelota?". O desprezo intrínseco non fai xustiza ao que tan ben ve Trellini: que este deporte, ao acadar unha dimensión social xigantesca, é un vehículo perfecto para o que se coñece como microhistoria, isto é, para seguir as pequenas –e grandes– historias persoais que fixeron que esas trinta persoas –se contamos árbitros e adestradores– estean xusto nese intre nese lugar.
A estratexia do autor é relativamente sinxela de describir e moi complicada de levar a cabo: trátase de seguir ab ovo, dende a súa mesma infancia, a todos os personaxes daquel drama. E, loxicamente, en especial aos protagonistas do mesmo: Klein, o árbitro israelí cun fillo na guerra do Líbano; Bearzot e Santana, dous adestradores coetáneos mais de caracteres contrapostos; Sócrates, o capitán que debía erguer a Copa do Mundo e dar así o seguinte paso na súa carreira como futuro presidente democrático do Brasil; e, por riba de todos eles, Pablito Rossi, o heroe tráxico, perseguido inxustamente e logo redimido.
Brasil aparece coma eses xigantes mitolóxicos que só teñen un punto feble –a banda dereita– co que o heroe ten que acertar
Como narrador, Trellini ten que afrontar o grande problema do flash-forward: case que todo aquel que se achega ao libro sabe o final. 3-2 a favor de Italia: tres goles de Rossi, Brasil eliminada. E non só iso: aínda hoxe, corenta anos despois, as simpatías dos seareiros están lonxe do gañador, pois aquel Brasil segue a considerarse un dos mellores equipos de todos os tempos.
A forma de superar isto –pode parecer unha hipérbole pero non o é– atópase por unha banda nos clásicos gregos da literatura, na épica homérica. Co paso das páxinas, Brasil aparece coma eses xigantes mitolóxicos que só teñen un punto feble –a banda dereita– co que o heroe ten que acertar, namentres Italia é ese personaxe da épica, desprezado por todos pero que ten fe na súa vitoria final e que a consegue malia ter todo en contra. De feito, non consegue o triunfo completo xa que a grandeza queda nas mans do derrotado.
Por outra banda, e isto dá un valor histórico definitivo ao libro de Trellini, detrás de dous equipos hai dous países e dúas sociedades. O autor debuxa con man firme a Italia derrotada da posguerra e da corrupta democracia cristiá e tamén o Brasil das ditaduras militares, todo no marco da conversión do fútbol nun negocio moi afastado do deporte real –as marcas deportivas, os manexos da Fifa...–. Así, o cadro queda felizmente completo e o lector descobre todas as paixóns que se agochan detrás dos homes e os goles.
