HAI UNS poucos anos pasou por esta columna a biografía de Augusto Pinochet escrita por Mario Amorós, un libro amplo en canto a páxinas, e duro e sinistro en canto ao contido. Difícil de ler e noxento polo seu protagonista, especialmente escuro e traidor. Agora que se compren os cincuenta anos do seu golpe de Estado, aparece o reverso amábel da moeda literaria: o mesmo autor, especialista en vidas de chilenos e magnífico coñecedor do país andino, asina Salvador Allende, un retrato humano e político da principal vítima do sinistro xeneral. Edita Capitán Swing cunha capa atraínte, na que ocupa un lugar de honra un debuxo dos lentes do presidente democrático e lexítimo de Chile, esnaquizados no derradeiro intre da súa vida no Palacio de la Moneda.
A historia emitiu hai tempo o seu xuízo sobre o acontecido en Chile na década dos 70 e Andrés Amorós recolle con fidelidade ese veredicto. Allende era un médico bondadoso e comprometido coa sociedade que o rodeaba, o que o levou inicialmente a traballar no corpo lexislativo como senador da República. Candidato en varias ocasións á presidencia, venceu por fin en 1970 cunha proposta que leva tempo inscrita na historia do progreso político: a Vía chilena ao Socialismo, unha aplicación perfectamente democrática e pacífica dos principios igualitarios, afastada de experiencias como as de Cuba ou a Unión Soviética.
Aquilo resultou intolerábel para uns Estados Unidos que non podían consentir que no seu patio traseiro se desenvolvese con éxito unha sociedade que desafiase o seu discurso económico e político. Richard Nixon e o seu secretario de Estado, o sinistro Henry Kissinger, artellaron unha fórmula famosa: "Facer berrar a economía". Estrangularon o comercio e a moeda de Chile e fixeron sufrir a milleiros de persoas só para que se revolvesen contra o Goberno que podía axudalos. Non son estas afirmacións do que subscribe ou de Andrés Amorós, senón da mesmísima CIA —fonte que os conspiradores ignoran cando lles interesa—.
Cando aquilo tampouco resultou, as forzas da reacción chilenas e estadounidenses decidiron que para sacar do medio a Allende e a súa democracia só valía a forza. As derradeiras páxinas de Amorós son atinadas por transmitir a lección de dignidade do mandatario chileno —quen podía ter tentado salvar o pelexo e escolleu morrer polo benestar do seu pobo—, mais tamén por non se demorar en detalles truculentos nin en descricións dos moitos testemuños existentes sobre aquelas horas en La Moneda. En moitas ocasións literarias, a brevidade é unha virtude.
En troques, si se bota a faltar un epílogo máis amplo. Falou Jorge Manrique hai moitos séculos da fama; non como popularidade, senón como a pegada que deixa o bo home na memoria daqueles que desexan seguir os seus casos. Marchou Allende, despedido en pedra cuns versos do xigantesco poeta chileno Raúl Zurita: Todo mi amor está aquí y se ha quedado pegado a las rocas, al mar, a las montañas, pero o seu exemplo está moi vivo. Sobrevive nos escritos da súa famosa sobriña escritora, Isabel; nas políticas daqueles que o reivindican agora no seu propio país; na mente dos que hai un cuarto de século estiveron a piques de xulgar aos seus asasinos por crimes contra a humanidade; na memoria dos que negan que todo igualitarismo teña que facer unha revolución e ser violento para chegar ao poder. Debería sobrevivir, por fin, na memoria de todos os demócratas occidentais, a salvo grazas a biógrafos coma Mario Amorós da merda e o lixo lanzados durante décadas contra el e que, por desgraza, aínda atopan o seu público entre os ultras europeos e latinoamericanos.
