Opinión

O feitizo da neve

San Cibrao, Lugo. Festa da Maruxaina. Verán de 2006. Sentados nos penedos da praia do Torno fronte á estatua en bronce da Maruxaina. O fillo do Alberto e da Rosi, da cuadrilla de meus pais no verán e seu curmán –outro Gago tamén–, falan comigo de Atrapado por su pasado, a película da mafia onde Al Pacino lle dá vida a un personaxe inesquecíbel: Carlito Brigante. Pero estes dous rapaces cos que falo están a dramatizarme integramente en inglés unha das súas escenas.
2021022021020389065
photo_camera Ramona, protagonista de 'Matria'

TRÁTASE da parte en que Lalin (Viggo Mortensen), un soprón comprado polo FBI e antigo amigo de Brigante, se laia das súas penurias dende unha cadeira de rodas: "Mira o que teño! Mírame! Ti telo, todo, home! Veña! Mira co que teño que ir por aí adiante, con fodidos cueiros! Cago os calzóns todos os días! Non podo andar, non podo foder, sabes?! Vén e mátame, soprap...!".

Rimos a esgalla. O Gago pequeno chámase Álvaro e súa irmá é Marina. No meu maxín aparecen dende ben cativos nas xuntanzas estivais canda a Erea, o Manuel, a Sabela, a Alba –miña compañeira– e meu irmán, coma nunha segunda infancia. Pero o tempo pasa.

Tamén alí, algúns veráns despois asistimos, na sobremesa dun xantar marabilloso na casa do Tomás en Lieiro, á proxección de Doremi (2012), unha curta case iniciática do Álvaro, aplicando os coñecementos acadados na London Film School e, antes, nos estudos de Drama feitos en Chicago: unha ficción do xénero fantástico de natureza onírica, inzada de recursos técnicos e con notábeis efectos especiais, probabelmente influenciada naquela altura por obras como O imaxinario do doutor Parnassus (2009), de Terry Gilliam, interpretada por Tom Waits. E unha reflexión bastante clara logo de vela: a cousa vai en serio e o rapaz promete.

En Curricán propónsenos unha experiencia de inmersión a través dunha ollada impresionista do pasado

Lembro que lin con agrado o guión da curta Curricán (2013) no verán seguinte, cando esta aínda non fora rodada. Sorprendeume o exiguo da narración, pero había un motivo no que non reparara: a linguaxe do Álvaro é a imaxe, co seu poder de síntese e evocación. En Curricán propónsenos unha experiencia de inmersión a través dunha ollada impresionista do pasado. O campo aberto da infancia en Vilanova de Arousa: o lugar onde nunca volveremos, o lugar de onde nunca marchamos. E nesta obra, que lle valeu varios premios –entre eles o do Festival de Cans– e o deu a coñecer en moitos festivais internacionais, todo está no seu lugar: a ambientación, a fotografía, os planos minuciosamente escollidos, a interpretación de Celso Bugallo, a mirada do neno Xoán Curricán, unha memorábel conversa –aparentemente casual– entre dúas mulleres que falan da roupa mal tendida... Pero tamén se percibe unha ferida: a do paso do tempo, nacer ao mundo a través dos ollos dun neno e o anhelo por algunha ausencia que só intuímos, pero que percorre o filme.

Se o penso ben, o cine flotaba xa no ambiente deses veráns na Mariña lucense: lembro tamén nesas conversas o recordo do pai do meu amigo Alberto, compañeiro da Sabela, carpinteiro do cine en Madrid, e os longos fíos del ou Álvaro sobre a última película de Scorsese e as influenzas (Bogdanovich, Lumet, Pollack, Cassavetes, o free cinema, De Palma, neorrealismo italiano...) No 2013 aparece en San Cibrao acompañado dun veterano cineasta alemán, de agradábel conversa e sentido do humor. Quere gravar na illa dos Farallóns e o Álvaro asísteo en cuestións técnicas, pois é esta tamén unha faceta menos coñecida del, pero onde acumula unha traxectoria digna de mención, tendo participado en Trote, de Xacio Baño e colaborando con Carla Simón en Estiu 1993, entre outras.

A rudeza, o esgotamento, a anguria e o sufrimento de Ramona durante todo o filme contrastan cun plano final onde os afectos constitúen o punto de fuga

E entón, Álvaro Gago fai historia, pois un dos grandes fitos do cinema galego é a súa curtametraxe Matria (2018). Ademais de innúmeros premios por todo o mundo, resultará finalista dos Goya e vencedora no prestixioso festival de cine independente de Sundance –fundado pola icona do cine mundial, Robert Redford–, entre case 9.000 propostas presentadas e 69 obras que finalmente se proxectaron.

Desta volta, o director toma partido pola causa das mulleres e sintetiza a súa loita na figura de Ramona, a traballadora dunha conserveira que encarna as diferentes formas de maltrato que a muller sofre ás mans do capitalismo patriarcal. A rudeza, o esgotamento, a anguria e o sufrimento de Ramona durante todo o filme contrastan cun plano final onde os afectos constitúen o punto de fuga dunha historia común a case calquera recanto do mundo, conforme á máxima de Miguel Torga: "O universal é o local sen cancelas".

A curtametraxe é unha sorte esquiva e inestábel no mundo do cinema, pois a brevidade da súa duración é unha arma de dobre fío: son poucos minutos, pero o mínimo erro pode resultar fatal.

En 16 de decembro, peza nominada aos Goya, Álvaro Gago continúa asomando a mirada ás distintas formas da violencia machista contra as mulleres, incidindo no cine de compromiso social iniciado con Matria. E nesta obra a cámara desaparece. Non só iso: os Globos de Ouro (e isto sería facer Historia de novo) apoiarán a súa primeira longametraxe, a versión estendida de Matria.

Nalgunha ocasión, hai anos, el confesounos o feitizo experimentado ao rodar por primeira vez en 16 milímetros: o son da bobina, o obxectivo, o silencio... Agora que parece inminente o seu salto á longametraxe, véñenme á cabeza vellos dilemas recorrentes: algunhas crenzas sosteñen que as obras perdurábeis deben desenvolver complexos conceptos, responderen a grandes ideais... Porén, parece que o substantivo dunha creación pode prescindir diso se encontra a singularidade individual no relato da experiencia do mundo, cando o creador busca o extravío no eu coñecido. Non é esa, acaso, a historia de Ramona e a peripecia do neno Curricán? Quen miramos ou quen lemos abandonámonos dun xeito distinto: descoñecemos ese eu que nos guía a través da súa obra.

Coma a neve desaparecendo na neve, o fin último de toda poesía. Ou ser un neno de Vilanova de Arousa e guindarse ao fondo do mar atrás dunha canica do tempo. O mármore de luz que agocha o soño da marabilla.

Sorte, Álvaro! Lalin e Carlito brindarán por ti no Pulgas, coa lúa insomne do eterno agosto en San Cibrao.