SAÍN DA proxección aturdido, non entendín no máis inmediato prazo como unha historia nun principio tan allea a min podía facer eses ecos na caixa de resoancia que é o peito. Os meus acompañantes chegaron ás bágoas, a miña pel erizouse en varios momentos. A xente ao arredor comentaba algo similar. Bruno confirmoume días despois que conseguira o que procurara con vontade: facer universal a súa sensación de desacougo ao non ter recordos da súa tía, Xela Arias.
Logo de deixar fermentar nos adentros o filme, comecei a perseguir os cabos soltos que xera no público. O cineasta padece unha versión engrandecida dun sentimento común e, lamentablemente, natural. Na herencia biolóxica que supón ter un fillo transmites parte do teu ADN e, anos despois e con sorte, algunha propiedade ou débeda. Pero deixas atrás gran parte da persoa que es, ou eras. Cantas veces ollamos cara a nais, pais, tíos, tías e figuras familiares varias preguntándonos quen foron antes da nosa chegada?
Di Anette Benning na película 20th Century Women que ela, como nai, nunca poderá ver ao fillo libre no mundo e aprezar de xeito limpo todas as cualidades que o engrandecen, que fan que o resto o admire ou mesmo se enamore. A súa mirada está sesgada de modo irreversible. Existe unha inxusta privación de simplemente ver. Bruno Arias, pola súa parte, escoitou moito falar de Xela en recitais e homenaxes á autora, ao tempo que a grande incógnita medraba. Ela existe para el, pero ao revés?
Queda patente nos múltiples "creo" do cineasta que a dúbida e a gana de saber levan con el tanto tempo como o espazo en branco de Xela. Ese foi o motor para a súa creación.
—En tres anos que levou o proceso da película, non chorei ningún día salvo na proxección previa á oficial que lle fixen á miña familia —cóntame Bruno diante dunha auga mineral fronte ao meu licor café. O gustoso aprobado da súa particular manda era un obxectivo.
Respondín que non o creía, que era difícil non caer nunha posible bágoa perdida ante unha morea de evidencias en primera persoa que sinalan unha dúbida aínda tan penetrante nun mesmo.
—Chorou outra xente ao meu arredor nestes meses e mesmo nese día que sinalo, non chorei coa familia. Fíxeno ao chegar ao meu piso e contalo, ao destensar. No proceso de relatar as bonitas palabras de todos, aí rompín.
El non o sabe pero ruborizouse, a súa cara púxose colorada e os seus ollos humedecéronse un pouco, no punto xusto para poder xustificar que só se mollaron a causa da calor no local. No medio da sinceridade sobre terse convertido nunha subcategoría de policía da familia, asomou por uns minutos o mozo que é, pouco máis de 22 anos. Decatouse con aceptada resignación da cantidade de veces que repite palabras pola fala natural e dunha tendencia irracional a rematar as fraseas con “e iso”. Nas seguintes frases fíxoo patente pechándoas con esa fórmula tan propia del. Non había pudor na súa declaración, só un aire de ser irremediable.
Ao ver o filme de Bruno Arias non pode evitarse atopar unha homenaxe secundaria ao seu avó, un home adiantado e impulsor dun modelo educativo diferente en Sarria nunha época nada amiga de modernidades ou identidades. En todo momento, sexa nunha historia ou noutra, a intención de veracidade permanece. Pero cando o deixei caer na conversa, o cineasta tivo outro apuntamento.
—Ben sei que hai que achegarse á materia e todos os que nos dedicamos a isto queremos chegar á verdade, pero coido que eu preciso vinculación sentimental, sentilo como propio. Case necesito que me afecte, que me toque no persoal— comentou Bruno coa ilusión dun descubrimento recente e digno de compartir, para a continuación confesar que está atopando problemas para darlle forma a novos proxectos ou ideas.
O documental sobre a súa tía Xela foi para el como deixar ler un caderno no que di que escribe pouco, pero escribe moi íntimo. Dálle algo máis que simple vergoña a idea de que alguén lea eses textos, é unha vulnerabilidade tal que cando soamente foi nomeada fíxolle tapar a cara coas mans.
A diferencia do que eu pensaba que lle pasaría a todo o mundo, a Bruno non lle daba pudor ollar de máis na vida de Xela e atopar algo que estragase todo. De feito, o que lle chegou sen xerarlle interese foi apartado porque non tiña valor para formar a súa propia visión dunha poeta tan xenuína e, para el, familiar. Levo moito tempo pensado en quenes serían antes eses adultos que para min só poden ser iso, porque xa estaban aquí, e carezo dese valor para remexer. Este é un certo tipo de medo moi concreto, pero compartido, quero crer.
No medio da conversa, Bruno Arias comenta sen importancia que no pase familiar o proxector rompeu nun dos momentos máis emotivos, un monólogo de Melania Cruz, e que no arranque do pase no Salón Teatro pasou o mesmo aínda que no propio comezo, por iso tivo que iniciarse de novo a estrea. Había certo desencanto comprensivo na voz, pero non parece aínda comprender que nesa casualidade hai unha maxia especial. Xela interrumpida e capaz, pese a todo, de arrincar bágoas e aplausos como bombas de palenque. Grazas a iso, concluín días despois que foi así como cheguei tarde e a tempo.
Rematei o meu encontro con Bruno Arias ao tempo que o licor café, el apenas dera dous tragos á auga. A pregunta era clara: como é realmente a fenda de Xela nel e na familia? Non o pensou demasiado, leva tres anos con isto próximo a todas as partes do seu corpo. O espazo en branco de Xela xerou un magnetismo familiar no que o resto se atopa e se cruza, fixo unión. A nivel persoal, foi un motor, unha fonte de enerxía. Comprendín que non só se retrata e se busca a outra Xela, Bruno tamén é parte dunha pesquisa propia para limitar, dar forma a un baleiro. E logo de soltar todas as palabras, puxo fin como el sabe. "E iso"...
