O murmurio da rosa

AS DÚAS figuras fundamentais do socialismo revolucionario dedicoulles Paul Celan un poema. "O canal de Landwerhr non vai murmurar/ Nada queda estancado", din os últimos versos. Nese canal atopouse o corpo dela, máis de catro meses despois de ser alí arroxado.

Nunha coincidencia que se quere tamén homenaxe, este vindeiro 15 de xaneiro Almudena Otero Villena presentará na libraría Trama, de Lugo, as Cartas desde a cadea de Rosa Luxemburg, traducidas do alemán por ela e publicadas por primeira vez en galego da man da editorial Laiovento. Da moita correspondencia que a política mantivo ao longo da vida, estas cartas están dirixidas a Sonja, precisamente a muller de Liebknecht, e escritas durante o seu último ingreso en prisión, de dous anos e catro meses en Berlín, Wronke e Breslau, e mentres Karl tamén estaba preso.

Se a tradución de Otero —doutora en filoloxía alemá que tantas xoias ten verquido á nosa lingua—, é excelente, tamén o é a introdución que asina. Por ela sabemos do impacto que tivo esta correspondencia, publicada en 1920, pouco tempo despois da súa morte, e do valor que lle deron, entre outros, Walter Benjamin ou Simone Weil. Sabemos, tamén, da súa independencia, do seu soño. Un soño que a levou a ser sempre crítica coa política reformista que rebaixaba a esixencia revolucionaria. Unha independencia coa que se atreveu a anticipar, mesmo considerando a Revolución Rusa o acontecemento do século, os perigos da supresión da democracia por parte dos bolcheviques, os seus riscos: "Unha ditadura, mais non a ditadura do proletariado, senón a ditadura dun feixe de políticos. Esa situación só pode levar ao embrutecemento da vida pública: atentados, fusilamentos de reféns, etc.

É unha lei irresistíbel e obxectiva da que ningún partido é quen de escapar". Ou a quebrar a disciplina do partido, con Liebknecht, e negarse a apoiar os créditos de guerra en decembro de 1914, nun pacifismo e antimilitarismo radicais que tamén lle custou o ingreso en prisión. Tamén sabemos das súas grandes amigas, da sororidade. De Mathilde Jacob, de Clara Zetkin, do seu papel para salvar a súa obra dos nazis; de Louise Kautsky, con quen mantivo a amizade a pesar do desacordo co seu marido, ou da mesma Sonja.

Coa mesma intensidade coa que Luxemburg falaba para todos, escribía nese ti a ti da carta: "Por que mo ocultou? Teño dereito a participar en todo o que a manque, e non deixo que se recorten os meus dereitos de propiedade". Co mesmo fervor co que alentaba os grandes cambios, atendía o máis pequeno acontecemento, mesmo na súa cela: "Agora, mentres escribo isto, un enorme abellón entrou voando na habitación e encheuna dun profundo zunido. Que fermoso é, que fondo gozo de vivir hai nese son intenso, que vibra con afán, calor estival e arrecendo de flores".

A súa empatía ante o sufrimento non era exclusiva do humano. Así, escribe dos paxaros: "A imaxe da extinción imparábel e silandeira destas pequenas e indefensas criaturas me apesara tanto que tiven que chorar". Ela mesma recoñecía a súa linguaxe: "Só para o rudo ouvido dunha persoa insensíbel o canto dos paxaros é sempre exactamente o mesmo". E un paxaro cantaba dentro dela: "Teño ás veces a sensación de non ser un verdadeiro ser humano, senón tamén algún paxaro ou outro animal con forma humana; interiormente síntome moito máis no meu país nun anaquiño de xardín como este ou nun campo entre abellóns e herba á nun congreso do partido. A vostede si que lle podo dicir todo isto: non vai sospeitar axiña traizón ao socialismo. Sabe que así a todo morrerei, iso espero, no meu posto: nunha loita na rúa ou na prisión".

"Sermos maravilhados pelo vivo"

Ese xardín ao que se refire Rosa é o xardín que cultivou entre os muros da prisión de Wronke, no que observou a vinda dos froitos das fucsias ou a polinización das lilas. E dá a impresión de que estas cartas son tamén un xardín, un espazo que acolle, onde ora entra Novoneyra para asentir con ela en que "liberdade e xustiza son posibles a un tempo", ou María Gabriela Llansol, para concordar que "sem o dom poético, sem a simples capacidade de sermos maravilhados pelo vivo, a liberdade de consciência está condenada a definhar". Tamén a Simone Weil para quen a atención é a forma máis grande de xenerosidade, ou o Benjamin para quen nada, por pequeno que sexa, pode darse por perdido para o mundo.

Entrei neste libro pola primeira das súas cartas, a única que asinou en liberdade, despois de camiñar por un dos parques de Leipzig. "Antes de me sentar a ler, inspeccionei por suposto as árbores e os arbustos do parque:todos vellos coñecidos, o que comprobei con satisfacción", escribe. Tamén eu, antes de me sentar a lela, como se as mesmas cartas esixisen deste lado esa proximidade, inspecciono os arbustos deste parque de Rosalía, o xenebreiro, o hibisco, o loendro, as sámaras dos pradairos, os paxaros. 

Tiven durante semanas comigo ben presentes estas Cartas desde a cadea. Linllas ás amigas.

Regaleinas. Copiei os seus fragmentos. Volvinas ler. Seguín as pistas de Almudena para completalas. Ás veces, dende algúns dos bancos, chamei por teléfono: a Elba, a Branca, a María, a Adra, a tantas amigas ás que lles lin algún fragmento, coma se as mesmas cartas quixesen seguir enviándose, seren beleza e esperanza para dedicarse uns aos outros. E si, é certo o que di Paul Celan. Pero o propio poema é unha maneira de negalo, o propio poema murmura, como murmura este libro, esta rosa.