Opinión

Quen chama?

Un chamador de porta, da porta que cría a da súa casa. Un chamador de bronce, cun anel, da casa derrubada da Málaga natal. Os seus amigos Julia Castillo e Javier Ruíz tomáronlle fotos e mandáronllas. Velas desencadenou finalmente o seu regreso a España depois de 45 anos no exilio un 20 de novembro de 1984.

1. CONTOUMO Branca Novoneyra na cociña da Casa da Fonte en Parada do Courel, e cóntao José Miguel Ullán no prólogo de Esencia y hermosura, un dos libros de María Zambrano que lin no 2021 no que tan necesaria foi a auga, a auga clara, a voz que agradecer. "Fue la llamada del llamador. Para mí, estas son las cosas reales", declarou ao parecer máis dunha vez. A exiliada, coma ela tantas veces formulou, como asoma Valente no marabilloso documental El método de los claros, gardaba o resto do mundo que podía ter sido. O resto que é tamén lugar de escritura e polo que se resistía a voltar a outro lugar aínda mudo. Case todos os días do ano que se foi lin algo de María Zambrano, unha frase, páxinas enteiras, coma quen bebe nas primeiras horas da mañá. Case todos os días agradecín a súa voz, esa man que chama a toda relación á que o mundo, a pesar da historia, a pesar dos tempos que vivimos, nos reclama.

2. —Algo nos interpela, pero iso non está alá… tampouco é alguén, pero hai unha chamada. O ser humano é a resposta a unha chamada.
—Pero, unha chamada de quen? Unha resposta a que chamada? Quen fai esta chamada ao ser humano?
—El mesmo, el mesmo. O ser humano chámase a si mesmo.
—El mesmo ou outro, ou o outro?
—O outro en si mesmo. O ser humano é xustamente a apertura do outro en si mesmo.
As preguntas son de Cristián Warnken no programa que tivo durante anos na televisión chilena, Una belleza nueva. As respostas que tensan lingua e pensamento son do filósofo Jean-Luc Nancy, que nos deixou hai poucos meses. O primeiro volve preguntarlle se podería explicalo como llo explicaría a un neno. O segundo responde que non somos iguais que hai cinco ou dez anos, e que non seremos iguais dentro de dez ou vinte. Que o que cremos evidente é en realidade o máis extraño: ser a mesma que nós mesmas. Que esa mesma á que nos referimos nunca está dada, está en relación.

3. Doadamente estes camiños converxen nas palabras da escritora portuguesa Maria Gabriela Llansol, que tamén fixo do exilio "parte da escrita". No seu libro Um falcão no punho escribe: "A verdade não é subjectiva, nem objectiva mas o contorno final e acabado da vida de cada um; a resposta dada, com recta intenção, ao justo apelo. Perguntar quem sou é uma pergunta de escravo; perguntar quem me chama é uma pergunta de homem livre". A xeito de resposta abren as mans outro libro querido, Do Courel a Compostela: "Chámanos iste día que chove./ Chámanos cada verba/ cada sorriso cada xeito cada ollada nosa/ cada val e cada teso". Dicía Novoneyra que "o que reduce o home é o mesmo que reduce o bosque, o souto. Unha creciente confusión sobre o límite do colectivo". E que a "escoita debida", a atención que se debe por "pura pertenza" era tamén "o fundamento, a xustificación de toda fraternidade, xa que esta non é un impulso, un pulo gratuíto ou arrogante. Non o é nin o foi nunca, senón algo sencillamente necesario". E con ese poema comeza o libro que vai Do Courel a Compostela a Chile, a Vietnam, a Galicia, a un mundo enteiro xa convertido en "ámeto íntimo". Chaman as verbas, as olladas, os tesos, e responder é poñerse en camiño, estender o espazo do NÓS, de Norte a Sur a Oeste a Leste, coma no poema caligráfico que lle segue e bosquexa a xeografía do pobo que non remata nunca.

4. No ano que comeza, no inverno que tamén se recolle para amplificar o ouvido, a chamada a escoitar a chamada. Sonora debe ser a chamada, e que figura máis precisa dela, desa voz propia e impropia, ca do canto dunha ave, das aves que semellan abrir unha a unha as portas da mañá até entrarmos polo corredor do día. Que mellor corpo para imaxinar ese espazo que abrimos dentro có dun paxaro orientado polas migracións que o empuxan aos Mares do Sur ou ao aire do día? Quen chama? Ven, di a pel que de tan lonxe se ofrece rozar, o canto primeiro e agudo do ferreiriño real, das cousas reais.

Comentarios