Blog |

A queixada

O peor de As Bestas é que gastou esa última bala que os escritores galegos temos para tentar triunfar en Madrid. Agora a ver que facemos.
Luis Zahera. EP
photo_camera Luis Zahera. EP

"Cheiramos a merda, enténdesme?"
As Bestas. 2022

109. Pois xa vin As Bestas. Un día despois seguía con mal corpo, entre certo estupor e decepción. Non vou escribir o enésimo texto da aldraxe. Só quero contar varios detalles que me impactaron. A primeira: a prominente queixada de Diego Anido, un dos irmáns asesinos de certa discapacidade. Foi vela e visualizar toda a súa xenealoxía: esa mandíbula xa está, dun xeito ou doutro, nos Pazos de Ulloa de Pardo Bazán e nas Comedias bárbaras de Valle Inclán. Eu chámolle a queixada do éxito. Escribir sobre esa prominente mandíbula galega —esa queixada que fala de incesto, marxinalidade, terror rural— era e continúa a ser o pasaporte cara a gloria literaria, unha posibilidade ata agora reservada a todo creador de orixe galega que quixera triunfar en Madrid, que é o único lugar do mundo interesado no tamaño das queixadas galegas. Era un produtivo rito de renuncia, un queimar as naves para afrontar un futuro mellor que os galegos nos abre portas no parnaso das letras hispánicas. As bestas revélanos o impacto da globalización: esa queixada prominente que gardabamos como o noso ingrediente literario secreto, como a última bala para conseguir éxito persoal nas letras, xa pode ser empregado por calquera.

O segundo detalle é bastante perverso e sobre todo sorprendeume porque non o vin nas innumerables críticas do filme. A francesa, Olga, vai xunto a nai dos dous irmáns asasinos e dilles que os seus fillos son uns asasinos, que van para o cárcere e ela vai quedar soa. A nai minte sen escrúpulos: di que os seus fillos non puideron ser, fica doente. A francesa, nun ataque de sororidade empática, compréndea, di que van quedar elas dúas soas na aldea. Que ela vive na casa de arriba, para o que faga falta. Considerar que unha nai galega non participa das discusións familiares sobre as terras, ignorar a inmensa capacidade das mulleres para contribuír á violencia veciñal e encirrar as estratexias de destrución colectiva pareceume dun sexismo atroz e, como digo, bastante perverso. 

O terceiro detalle é o que me fixo máis incomodar. "Olemos a mierda", di Luis Zahera. Busco olemos a mierda en Google e sáenme ducias de críticas que permiten afirmar que xa temos unha nova sentenza para o futuro de Galicia. O gandeiro declara que pasa iso porque se arreglaron para ir a un prostíbulo e as prostitutas non os quixeron polo cheiro. Aquelo remexeume. Lembrei o que facían os veciños de San Lázaro tras unha dura tarde de traballo nos agros, ou o que o fan os meus veciños de Riobó logo de intensas xornadas movendo esterco, sulfatando, colleitando, suando. Eu vexo como todos os labregos se duchan con coidado, aféitanse, botánse Dr. Floyd, poñen camisa e pantalón limpos e pranchados, peitéanse, asubían vellas cancións de festa, achéganse acicalados e galantes á taberna para pedir o seu quinto e botar a partida do serán. Converten a última hora do día nun ritual fermoso de dignidade de clase humilde. O que nós, xente dos oficios do hoxe, xa non somos capaces de facer porque non temos tempo, non temos amigos ou non temos amigos con tempo. Nós si que levamos todo o esterco dos nosos días de tensión e mal rollo, a apestar o insomnio das nosas casas minúsculas. Nós si que cheiramos a unha merda da que é case imposible zafar.

"Hai que viaxar", dicía Montaigne. "Viaxar vólvenos modestos", engadía Flaubert. "Viaxamos para cambiar non de lugar, senón de ideas", insistía Taine. E se fora todo o contrario?
Éric Vuillard. Una salida honrosa. Tusquets, 2023

110. É innegable atopar en Unha saída honrosa ecos de Joseph Conrad. Éric Vuillard arrinca cun anexo moi confidencial a un informe da Inspección de Traballo. Uns inspectores acuden a revisar as condicións de traballo nas plantacións de compañías francesas na Indochina colonial, ese territorio dominado por Francia hoxe repartido entre Cambodia, Vietnam, Laos, Birmania e Tailandia. Entran na enorme propiedade da prantación. «Aquel bosque non era como os demais bosques: non era nin un bosque tropical, cheo de maleza e salvaxe, nin o espeso bosque dos soños, o bosque escuro no que os nenos se perden; era un bosque aínda mái sestraño, máis salvaxe se cabe, máis escuro. Parece que, nese bosque, por un curioso sortilexio, todas as árbores medren exactamente na mesma distancia unhas de outras». Podería estar describindo un monte de eucaliptos ou un parque eólico. Naquel bosque, os inspectores descubren traballadores en terribles condicións de escravitude. A Francia recén liberada dos nazis tiña os seus particulares campos de concentración no patio traseiro do (seu) mundo. No libro Éric Vuillard detense no último capítulo da derrota francesa en Asia. Esta envía a tropas doutras colonias (africanas) morrer ás xunglas vietnamitas. 400.000 soldados franceses e máis de tres millóns do Viet Minh. 

Unha saída honrosa segue a mesma estratexia narrativa de A orde do día, 14 de xullo ou A guerra dos pobres, algúns dos títulos previos de Vuillard: prosa condensada, un hiperzoom a determinados detalles, fotografías, planos de vídeos, artigos de prensa, pequenas anécdotas que contan amplos detalles. O estilo, que aos xornalistas nos resulta moi tentador, ten herdeiros. Penso, por exemplo, no recente 14 de abril, de Paco Cerdà (Libros del Asteroide, 2022), sobre os primeiros momentos da Segunda República. Interésame moito todo o que escribe Vuillard, aínda que o resultado ás veces parece organizado por unha serendipia incomprensible. En Unha saída honrosa concede a súa atención aos políticos e os banqueiros franceses, reproduce sesións parlamentarias e xuntanzas do consello de administración. O libro conta con escasas 184 páxinas, pero faise longo. Á altura de 2022 convencernos de que os bancos se lucran coas guerras e os políticos empregan os soldados como marionetas é unha redundancia: a literatura está para ir máis alá, para expresar o que non fan os libros de Historia. Vuillard pon exclusivamente o foco naqueles que critica, pero os vietnamitas seguen tan ausentes como no propio discurso colonial. Son como un ser anónimo, innominado e amorfo, que no fondo dá medo ao colono e o militar. O Viet Minh, o exército liberador, é un ente pantasmal que avanza contra os franceses coma unha epidemia. "Nunha guía de sobre Indochina de 1923 atopamos un breve léxico, manual de conversa para turistas, cuxos primeiros rudimentos son: Vai buscar un carro, vai rápido, vai despazo, xira á dereita, xira á esquerda, dá a volta, levanta o capote, baixa o capote, agarda aquí un momento".

"É traxedia rural bronca de España profunda y negra, pero sen renunciar á voz iluminada do xusto, o deseable, o correcto, o ilustrado… o francés, diciamos"
Luís Martínez. El Mundo

111. Nas críticas ás críticas sobre As bestas atopamos sempre varias respostas. "Podería ser feita en calquera lugar", opínase, «é que tedes a pel moi fina». Ao cal a resposta, a pouco que se coñeza un pouco de cine, é sinxela. Non, claro que non; nunca están feitas en calquera lugar aleatorio. Mesmo podemos coincidir que só hai dous lugares representados no cine universal: os que están no centro e os que están na periferia. E As bestas foi filmada na raíña das periferias fílmicas europeas, xunto con algunha banlieu francesa e o resto dos países célticos. O día que Sorogoyen faga un filme cunha Galicia situada no centro falamos da casualidade, pero entrementres, As Bestas non se aparta un milímetro do tópico. A segunda crítica vai sobre valorar que o filme aborda temas da axenda actual, como os eólicos ou o abandono do rural. Se cadra confundamos decorado con estrutura. Das cousas boas que ten este tempo é que dispoñemos de hemerotecas extensas e inmensos repositorios dixitais. Podemos mirar para atrás se nos atrevemos. Esta historia leva contándose centos de anos cambiándolle os decorados. Como a queixada, a garantía de éxito está na estrutura, aínda que os toques de actualidade sempre se agradecen. Nese sentido, cando para desdramatizar tamén se nos di que en realidade é un western, eu pregúntame se quen afirma iso é plenamente consciente do que está dicindo. As historias novas escasamente funcionan: o que aceptan os produtores e o público son as historias que xa saben. E esta sabíase. Como dixo Lucas Hidalgo, un autor do Século de Ouro, a principios do século XVII: "¿Que diablos alabáis la tierra de Galicia, que juro a Dios toda ella es tierra de mierda?".

Comentarios