ESA INTENCIÓN de cambiar no lecer o ton co que escribo durante o resto do ano non é un reparo moral nin sequera d e empatía. O rogo busca que non me chamen ao día seguinte de publicar estes artigos porque, han entendelo, é desagradable asumir a lectura dos afectados cando estás comendo unha tapa de ensaladiña rusa.
Non hai semana na que libre dunha chamada incómoda. Andrés, deberías tomarte a petición en serio. O meu reparo é concreto: abúrreme que me chamen por teléfono. Nunca explico os meus artigos aos protestantes porque as deducións que se poden tirar deles son tantas como persoas len este auto de danados.
Alfredo Conde foi un dos persoeiros nos que máis insistemente batín. Un día cansou; pero, no canto de facerse co meu número de móbil, contestoume por escrito. De xornal a xornal, como era bonito costume no periodismo. Cando eu lía os seus recursos de alzada contra min en El Correo Gallego era incapaz de enfadarme. Estaban tan gloriosamente escritos que me saltaban as ganas de dedicarlle novos textos. Que mestría, Alfredo!
Entre os últimos recados que me chegaron este días houbo un telefonazo de Carlos Meixide. É un autor meritorio porque escribe, edita e vende as súas novelas. Como cómico, formou parte do dúo satírico-musical Os da Ría con Tomás Lijó. Meixide usaba o alcume de Arturito Puy como trasunto do político conservador Pedro Puy Fraga.
A Carlos amoloulle que eu reproducise unha conversa que tivéramos. Escribíraa tras advertilo de que era un diálogo que eu usaría neste periódico. Meixide sentiuse obxecto de burla, pero non vou contar esa conversa porque —esa si— foi privada. Mentres escoitaba os seus argumentos tarareaba a boca pechada Fernando Ónega, unha canción na que Os da Ría facían escarnio do xornalista de Pol. Parece que o humor de Meixide é unidireccional.
Este xoves, Día da Patria, dediquei a mañá a enumerar concentracións de unidade da esquerda galega ata que quedei durmido de pura galvana que me provocou. Ao espertar chamei a Rodrigo Cota por un asunto que nada tiña que ver. En principio.
-Rodrigo, pídoche polo que máis queiras que deixes de escribir.
-Que foi, Jaure? A que vén isto? -dixo.
Sentín que chuchaba no cigarro. Soou un esqueiro. Acabara un pito dunha calada única e grandilocuente. Prendera outro. Expliqueille que, cada vez que lle leo un artigo no móbil, atopo publicidade de funerarias. Provócame angustia.
-Ah! É que falo moito de mortos. Leme en papel, carallo!
A partires desta semana buscarei en papel a Cota. É un sabio. O último texto que lle lin era unha vindicación da "primeira poeta galega", Inés de Castro. A súa teoría é que o nacionalismo mantena afastada "porque era nobre".
-Pois reivindican a Pardo de Cela -repuxen.
-Iso é porque non coñecen a Guerra de Sucesión. Foi dicir esa frase e lanzarse Rodrigo a desenvolver unha tese doutoral improvisada sobre a nosa tosca e abundante violencia medieval. Falaba da Beltranexa. Cigarro. Falaba do Conde de Lemos. Cigarro. Falaba dos Osorio. Cigarro. Houbo un momento en que se lle escapou un taco e anunciou:
-Teño que deixarte, Jaure. Que teño que ir comprar tabaco.
O problema do nacionalismo galego está lonxe de coñecer a Historia como se fose unha ‘selección’ de Reader’s Digest, é que ten como pensador a Castelao e como mártir a Moncho Reboiras. As letras e as armas construíron nacións, pero hai unha distancia sideral entre Castelao e Churchill como teórico, e un burato negro entre o impulso de Reboiras e o de Mandela. A Castelao xa lle quitamos todo o partido. Rimos co seu humor e secamos o pozo dos catro trazos teóricos que bocexa en ‘Sempre en Galiza’. Imos agora explorar o referente da UPG. Alberte Mera vén de poñer en marcha a longametraxe documental Reboiras. Acción e corazón. Pretende estreala para o ano, no 45º aniversario do seu asasinato por parte da policía franquista. O militante estaba nun piso de Ferrol en agosto de 1975. A Brigada Político Social rodeou o edificio. Moncho escapou polos tellados cunha arma na man. Dúas horas máis tarde era sorprendido nun portal e recibía a dialéctica da munición. Como mito revolucionario carece de talla e percorrido, non deixou un asalto ao cuartel de La Tablada nin un manual de instrucións para combater a opresión; pero é o mellor que temos. Escoito de novo o himno cansino: "A loita continúa. Semente de vencer". Respiro fondo e miro ao ceo mariño desta cafetería ribadense na que escribo. Non comprendo a exaltación. A inocencia nunca leva pistola.
Se nos despistamos, calquera día temos unha película baseada en O Mariscal (1926), ese poema épico no que Ramón Cabanillas presenta a Pardo de Cela coma un braveheart da Mariña lucense, obviando que era un xurista reputado pola aplicación da Lei da Gravidade aos servos da gleba tras rodearlles o pescozo cunha corda. Podemos empezar a peregrinar á Frouxeira como outros nacionalistas peregrinan a esa fabulosa invención que é Covadonga.
Quico Cadaval deu este xullo unha lección sobre historia do teatro nun curso estival organizado pola Real Academia Galega. Contou que toda burguesía soberanista da primeira metade do século XX quería ter unha ópera. "Se tiñas unha ópera, tiñas unha nación". Por iso, as Irmandades da Fala impulsaron O Mariscal; que foi estreada con música do arquitecto Eduardo Rodríguez Losada en 1929. Alfredo Conde (1945) ten escrito sobre persoeiros galegos, como o Marqués de Sargadelos ou María Pita. O alaricano vén de publicar a novela Un vento que pasa (Galaxia), que escapa a esa épica. Está protagonizada por un doente terminal que dialoga con compañeiros de desgraza. Os personaxes son "un inspector de Facenda, un avogado, un cura secularizado e un dependente de El Corte Inglés". O escritor defende que "non é autobiográfica, porque ningunha novela miña o é; se o fosen, serían todas iguais". Aínda que hai un capitán de barco. "Non son eu, pero hai que ter navegado para escribilo", cóntame. Pero hai experiencia soterrada. "Estiven 21 días en coma por unha gripe A, sen saber o que facían comigo, e saín tan débil que me deu un infarto. Na novela está contado ao revés; primeiro o infarto e despois, a gripe A. Despois de pasar por iso, relativizas todo. Contemplo a vida con deixadez, pero non con desencanto. Son feliz, gústame a vida. Todo pasa".
O novelista de Allariz detállame que leva "51 anos publicando". Empezou cando o franquismo venteaba e chovía con maior crueldade. "As primeiras novelas entregábaas cando faciamos porto en Vigo. Cruzaba a Alameda para ir a Galaxia. Cando entraba no despacho de Fernández del Riego, el asustaba porque eu ía uniformado e era incapaz de distinguir un uniforme militar dun uniforme civil".
Fernández del Riego observou nun libro de conversas con Perfecto Conde que Alfredo Conde "non sabe estar nos sitios, que organiza as cousas e marcha". O aludido recoñece que "tiña razón. Organicei o primeiro congreso internacional do Pen Club e dimitín, vin cousas que non me gustaron na Fundación Rosalía e deixeina; axudei a fundar a Asociación de Escritores e marchei cando non me informaron dunha axuda sendo vicepresidente. Deixei a Consellería de Cultura cunha man diante e outra detrás". Conde paréceme o gran doente da cultura galega. Se falas con el, enumérache os seus logros. Comprendo o empeño porque soamente é lembrado polos erros, as iras, e as debilidades. É un caso único neste país tan inclinado a xerar rosalías, fragas e bautistas como modelos de pureza.
Alfredo non sabe estar, concordo. Apunteille outra eiva: "Tampouco sabes marchar. Cada vez que deixabas un cargo volvías a cara para responder ás críticas. Carlos Casares era máis taimado. Pasou de deputado socialista a ser o alfil da cultura institucional con Fraga, pero soubo estar calado".
-Non diría que Casares era taimado. Era construtivo e cauto. Nesta vida hai xente lista, intelixente e avispada. El era listo, intelixente e avispado.
Un vento que pasa foime unha decepción, pero non estética. O vello escritor segue en forma. Foi un desencanto porque eu agardaba un roman á clef, unha novela sobre este sistema cultural no que parece que nunca acontece, pero acontece; no que todos saben trapalladas de todos, pero ninguén as conta en público. Casares deixou unha herdanza triple: unha primeira institucional, unha segunda creativa e unha terceira de facelas e calalas. Esta terceira recrutou numerosos imitadores. Certo que ninguén tan ambicioso e dotado como o orixinal.
