Opinión

Carlos Oroza salta cun paracaídas roto

O pintor Antón Patiño bísbame na orella que é o centenario de Carlos Oroza. O chamán de Viveiro era un deses artistas que os británicos chaman albatros. Despregou tanto as ás que acabou cubrindo a súa poesía. Carlos Oroza desafiou o século de vida alimentándose de saborear a palabra e unha cullerada de sopa
Carlos Oroza /AEP
photo_camera Carlos Oroza /AEP

Carlos Oroza negou o que se esperaba del. Baixou do ascensor social porque é de paredes metálicas, grises e opacas. Hai que ser valente para soportar o temor á fame, ao frío e ao futuro; para sentar a escribir versos no aire da intemperie.

O escritor parisino George Perec tiña tanto medo a todo que o superaba arriscando a vida a catrocentos metros de altura. Anagrama vén de recompilar textos seus en Nací. En xaneiro de 1959 trata de convencer a varios periodistas de cultura para poñer en marcha unha revista, Arguments. Levan dous anos no intento. A reunión no café Les Deux Magots de París acaba sen unha propuesta viable, polo que Perec empeza a falar do pánico de saltar en paracaídas. Os seus colegas escoitan desconcertados.

—Se hai alguén que fose un paracaidistas entre os paracaidistas, ese era eu. Alguén que ten boa vontade, gusto pola vida e algunhas dificultades por resolver. Decidín superalas cubrindo as etapas que se requiren para saltar. Todo forma parte dun ritual, dunha evolución: a evolución do medo.

Perec explica aos outros redactores que o éxito consiste que "confiar en que sucederán cousas estranas», en que «a correa de apertura automática vai funcionar, que o paracaídas darase aberto e que as cordas van afrouxarse e que a tea vai branca vai despregarse e que un vai ver esa corola formidable, que vai descender a unha velocidade controlada, que vai tocar terra cuns saltiños e que vai ser formidable". Ao rematar o discurso cantou por George Brassens: "Muramos polas ideas/ unha idea excelente/  pero muramos lentamente".

Francisco Umbral lembra a Carlos Oroza no Café Gijón. 
—Se sentaba en solitario, con láminas de Francis Bacon e Lucien Freud.
Ambos pintores formaban parte da Escola de Londres, xunto co Tim Behrens, que residiu durante vinte anos en Culleredo polo que llelo:
—Recomendoumo o chófer dos meus pais e gustoume.
Bacon e Freud foron íntimos ata o extremo. A última fronteira da amizade é deixar de falarse. Bacon acusaba a Freud de ser un adito do azar, Freud afirmaba que o alcohol volvera áspero a Bacon.
Oroza desconfiaba de Francisco Umbral:
—Paco está obsesionado con el éxito. Al final, no escribe para él, sino para el éxito. Es como si se me regalase el Banco de España. No sería mío, yo pertenecería al Banco de España.


O poeta galego ríase dos obreiros da poesía que foran comisionados para buscar baixo o asfalto do cafés madrileños os ósos do cadáver francés de Antonio Machado.
Labajjo Grandío, pintor de Lugo, contoume que comían de dar sablazos naquel Madrid de café recoado nun calcetín.
—Cando conseguiamos cartos sentabamos  xantar nalgún bar con xarra de latón e televisor vociferante. Carlos probaba unha cullerada, pousaba o cuberto e prendía a falar. Menudo cabrón! Dáballe igual o esforzo que nos supuxera conseguir os cartos.
A sobremesa era un café:
—El comunismo ya no me interesa, Labajjo, porque viene a cubrir unas necesidades que yo no tengo —argumentaba Oroza.
Remexía durante horas o café con leite que nin pensara en pagar. Era a súa dieta calórica do día nas humidades e o mofo da vida en Madrid. O seu soño era asaltar o Banco de España. O economista galego Juan José Calaza e máis el fixéronse co Mercedes blindado ao servizo dun director xeral de Obras Públicas. Eran novos e destemidos. Dirixíronse ao mal do corazón capitalista, pero Oroza quería asaltar a cámara acorazada, coñecida como O Paraíso Perdido. Soñara que había uns viños de Burdeos, antigos e saborosos. O Banco de España estaba vixilado, así que cambiaron de dirección para embestir contra o Café Gijón. Tras o desastre, o poeta baixou do coche:
—Déme unha cajetilla de Chester, por favor. Se la pagaré mañana.

Uxío Novoneyra necesitou ser comunista por bonhomía e sensibilidade. Uxío gravaba a súa voz nos estudos de Paseo de la Habana de TVE. Reproducíaos no café para que os contertulios opinasen da entoación, o ritmo e a prosodia.
Escoito o disco de Perrate producido por Raül Refree: "Entraron treinta domingos/
con veinte lunes a cuestas,/ y cargó con estas cestas/ un asno dando respingos./ Juana con tingo lomingos,/ salió las bragas enjutas,/ y más de cuarenta putas/ huyendo de Barcelona./ Y la fama lo pregona:/ A la vida, vidita bona,/ vida, vámonos a chacona".

Non son público para o flamenco. No meu imaxinario acompaña o televisor en Franco e negro, a catequese coma álbum de pecados, España falando soa no seu monólogo provinciano, gardas civís apuntándonos en controis de estrada por ser vascos —nenos, pero vascos— e a sesta de pixama dos meus tíos solteiros.
A metade da sociedade apretaba os beizos para calar polos asasinados, a outra metade era feliz co chaveiro que abría un piso de tres habitacións e un Seat 600. Daquela, as nais non enfermaban, estaban cansas; os pais non fracasaban, fumaban en exceso.
Totora recomendou a Uxio Novoneyra ao director de TVE, Adolfo Suárez.
—En medio de tanta negruga política necesitas un pouco de poesía, Adolfo.
Cada noite sería o telón de despedida dos telediarios recitando un poema universal. Recitaba traducións ao castelán que xa publicara en El Progreso. Traballo feito.  Uxío grava en solitario  pola noite nos estudos de TVE. Nunha desas gravacións le en voz grave a Celso Emilio Ferreiro:
—De Celso Emilio interesábanme os seus poemas, a inventiva, a retranca, pero non me decatara da melodía, dos golpes, da sutileza das súas tácticas líricas.

No inverno apaga as luces do estudo, que queda inmenso e venteado coma o ventre dunha balea. Exhala bafo en pequenas nubes de frío. Abrígase co comunismo que lle regalara Reimundo Patiño e coa zamarra de pel e coiro que lle dera Herminio Barreiro "para o frío de Madrid".
—Pertenceu a un piloto que cazaba renos desde unha avioneta en Alaska —asegurara Reimundo.
Uxío e Carlos Oroza son íntimos. O poeta de Viveiro pasa temporadas en Parada do Courel. Levita sobre as montañas:
—Estoy la mar de bien aquí, tomando la leche directamente de las vacas.

Lucien Freud empastaba moito as teas porque era un pintor da carne. Tiña permiso para pasear de noite pola National Gallery de Londres. Chegamos tamén aos cen anos do pintor. Paraba durante océanos de tempo ante Diana y Acteón de Tiziano.
—Non hai un cadro na Historia tan ben resolto.
Bacon, Oroza ou Freud fuxían da vida regulamentada, hixiénica e salubre. Viven na súa propia orde cósmica. Son o contrapunto, talvez a fuga, desa burguesía que se sorprende cando se ralentiza a súa ascención. Os bohemios —se me aceptan a palabra desgastada—non cren no poder salvador dos horarios, a familia ou os costumes. Alessandro Baricco explícao na novela Emaús, trata de catro adolescentes católicos seguros da fe en Deus, confían na vida e na virxinidade das súas inocencias. Un día coñecen unha rapaza preciosa. Renden as lanzas á beleza e a liberdade:
—A miúdo non existe defensa porque nos movemos sen pudor e o único que queda é aceptar sen comprender, desarmados pola nosa candidez. O noso xeito de actuar é tomarnos as cousas á tremenda e facer delas unha cuestión de salvación ou condea.

Carlos Oroza tardou moitísimo en morrer. Non tiña présa por mergullarse no océano negro. Pero entregou a vida polas súas ideas. Agostando o ano 1936. George Orwell foi visitar a Henry Miller ao seu cuarto en Montparnasse. Orwell trata de convencelo para que vaian xuntos a España, onde sopra o vento fascista baixo as ás do Dragón Rapide. Miller repón que desertou de compromisos, que atravesou o trópico de cáncer. O poder non está na súa trama. Ortega y Gasset diferenzaba os cazadores e os coleccionistas. Henry Miller era un coleccionista do amor e a beleza; George Orwell era un cazador, un amante do poder, un ortodoxo crente no poder purificador da violencia. Orwell despídese enfadado de Miller. Antes de que peche a porta, Miller quita a chaqueta de pana:
—Doucha, George, vaiche servir para o frío de España. Ten en conta, iso si, que non detén as balas.

Comentarios