Blog |

Humor de última hora

O humor é un destilado da complexidade do mundo. Por iso é tan difícil de fabricar e resulta tan grato atopalo onde non se agarda: ao rirnos sabemos que conseguimos comprender.
Máscara
"Maruja pasara dez anos na capital do Reino e, malia que non aprendera a ler nin escribir, iso non foi inconvinte para que comezara un épico cometido: a castelanización do rural galego". Dani Blanco, Murmuraban as miñas veciñas (2022)

97. Sei ben a última vez que me rin a gargalladas cun libro da literatura galega. E seino porque o contei aquí, no Táboa Redonda. Foi en decembro de 2018, coa novela Tres pintores de Cid Cabido (Xerais, 2018). Direi que tampouco me teño rido moito máis neste tempo coa literatura en castelán ou en inglés. Tampouco é algo que busque na literatura, pero as risas son coma os piropos: cando máis prestan é cando non os agardas. Pero o humor faise de valer porque desde logo hai moita máis demanda que oferta. A xulgar polas fallidas comedias que se atopan nas plataformas, hai ben tempo que perdimos a capacidade de facer rir a gargalladas cunha ficción. Por iso gocei coma un neno con este pequeno libriño do matemático e contacontos Dani Blanco. Murmuraban as miñas veciñas son seis relatos biográficos de seis mulleres do Morrazo: Cabuja, Ghavota, Filomena, Aurelia, Libertad e Luz. Trátase dun universo moi especial e pouco explorado no literario: o de Cangas do Morrazo. Cantas paisaxes novas precisamos na nosa cultura! Unha vila entre o obreiro e o mariñeiro, entre o activismo político progresista e o tradicionalismo familiar, un mosaico vital entre o rural e rururbano, unhas mulleres construídas de xeito veraz, escindidas pola fractura que a Guerra civil fixo nas súas vidas e a vitalidade de quen conseguiu saír adiante na vida desde posicións do máis excéntrico. O libro é, de algún xeito, unha liberación. Poder rir a gusto en galego e gozar desa fusión equívoca entre escoitar e ler un conto. Do escoitar: as provocacións, o gusto pola reiteración dos contos tradicionais, as chiscadelas presentistas, a irreverencia espabiladora. E da literatura escrita? Ese saber xogar cun humor de dobre capa. Está o da superficie, que te mantén tensionado, querendo saber máis, e o estrutural, que se vai cargando na túa memoria ata que estoupa en gargalladas. Non lles vai ser doado conseguir Murmuraban as miñas veciñas. Dani Blanco véndeo nos seus espectáculos. Pensa deixar remesas nalgún bar, ou librarías de por aí. Pero quen dixo que a literatura debe ser fácil.

"Un home con mal alento preguntou á súa muller: Señora, por que me odias?. E ela contestou: Porque me amas". 
Anónimo. Philógelos.

98. O humor é como o pantalóns de campá: só ten sentido na súa época e logo convírtese en algo incomprensible. O máis antigo libro de chistes que se coñece é o Philógelos, en grego O amante da risa. Aínda que a versión que nos chega é do século IV, hai razóns fundamentadas para pensar que moitos dos chistes veñen do final da República e o inicio do Imperio, que foi un tempo fértil para a traxicomedia. Creo ter lido algún chiste faraónico, o cal é meritorio porque os exipcios deberon ser a sociedade máis aburrida do mundo, pero mellor fiquemos no Philógelos. Se vostedes buscan pola rede o texto —e farán ben— atoparán publicacións con algúns chistes de exemplo que lles poden confundir. Por exemplo: "Un foi a un médico resabido e díxolle: Doutor, cando esperto paso media hora sen poder abrir os ollos e só despois érgome. E o médico dille: Esperta media hora máis tarde". O libro vai parecer gracioso porque nesas páxinas escolman aquelas chiscadelas que aínda nos fan graza, ou máis ben que lle farían graza ao noso avó. O 90% dos chistes carecen de humor para nós, aínda que poidamos literalmente entendelos sen demasiada dificultade. Son nos contos do Philógelos onde entendemos que as palabras só son unha emanación da complexidade do mundo. Se nos falta o resto, aínda que pensemos que o temos, non estaremos nel. Verémolo desde fóra cunha certa incomprensión. Os chistes do Philógelos non nos fan graza porque un comerciante non significa o mesmo na Grecia tardoantiga que para nós, non sabemos por que os gregos se rían tanto dos abderitas, a infección de moas doía moito máis hai 1.600 anos ou non entendemos as connotacións dunha expresión. Como cando dentro de 2.000 anos lean un texto noso que comece con "Que necesidade había de…?". En galego, por certo, teñen unha edición de O amante da risa da man de Rinoceronte.

"Deus significa para un mortal axudar a outro mortal, e ese é o camiño para a gloria eterna". 
Plinio o Vello. Historia Natural.

99. Unha das miñas prácticas como divulgador é non dar nada por sentado e volver ler as fontes orixinais de todos os acontecementos. Rara é a vez na que non atopo algo que me chama a min a atención. Ás veces unha anécdota —o sal das historias—, outras veces pasaxes de relevancia misteriosamente silenciados polos historiadores que os abordan. Estes días leo con gusto unha novidade: Historia natural de Plinio, el bibliotecario del mundo (Guadalmazán, 2022) de Xosé Antonio López Silva. López Silva é un dos nosos máis destacados tradutores e referencia autorizada para a tradución dos textos clásicos latinos, pero o libro non é unha tradución, senón unha aventura de dous tempos paralelos. Cóntanos a historia dun romano, Plinio o Vello, tentando entender a historia natural do mundo, pero tamén a dun galego, López Silva, tentando entender a historia natural dun romano. É dicir, buscando comprender que pasaba pola cabeza dun romano do tempo da gran expansión imperial do século I d.C. López Silva non deixa de resaltar algo que non reparara: é un home dun Imperio, con vocación de servir ao propio  Imperio, o que concibe unha obra que compendie o coñecemento do Universo. Ben pensado, non é moi distinto do contexto no que xorden a Enciclopedia Francesa e a Enciclopedia Británica, nun momento fundamental da expansión global de Francia e do Reino Unido.

Se Plinio gabábase ao principio da Historia Natural de ter lido todo o que se podía ler ao redor do mundo, listando unha profusión de autores —dos que, na maior parte, só chegaron a nós os nomes–, López Silva ofrécenos tamén unha fermosa lección de erudición salpimentada de episodios da súa biografía vital como lector, erudito en formación e incansable tradutor. Non é habitual observar este exercicio de biografías en paralelo entre o investigador e o investigado, así que o libro é un pracer para o curioso lector, que dirían os nosos devanceiros ilustrados. O libro non tarda en deitar luz sobre un dos episodios máis famosos da biografía de Plinio o Vello: a súa morte durante a erupción do Vesubio que rematou con Pompeia e Herculano. Sempre tiña lido que a Plinio matouno a curiosidade de quererse aproximar á erupción. Diso, a xulgar pola carta do seu sobriño a Tácito, non parece haber dúbida. Como comandante, cumpría o seu labor de rescate os afectados nas costas de Estabia, pero polo camiño non deixaba de dictar notas da observación do fenómeno. 

O curioso é o que aconteceu despois. Malia chover cinza e lapilli sobre as súas cabezas, pediu que lle prepararan un baño na vila dun amigo, animou durante o cea con chistes, mentiu sobre os terribles lumes que se enxergaban na aba do volcán para tranquilizar os presentes e marchou durmir. Atención á pasaxe: "Plinio foi descansar e descansou, ademais, cun soño absolutamente real e profundo, pois podía escoitarse a súa respiración desde o outro lado da porta do cuarto, xa que por mor da súa corpulencia e peso, era moi profunda e resoaba moito". Isto si que nunca o lera antes neses relatos do científico. A posible inconsciencia, pasividade ou serenidade de Plinio ante o terrible perigo de morte, demostrado de forma irrefutable grazas a que roncaba coma un elefante porque estaba como un bocoi, e este chiste si que o damos entendido malia os dous mil anos de distancia. Plinio morreu na praia á mañanciña. Pediu que o deixaran quedar alí. Os investigadores pensan que lle deu un infarto. Ninguén percibiu susto na súa cara. O autor do gran compendio do coñecemento natural da Antigüidade morría diante da maior demostración do poder da Natureza.

Comentarios