EU PRESENTEI 'Materia' a case todos os premios de poesía de Galicia, convocados por concellos e outras institucións. E non gañou ningún”.
Yolanda Castaño, Luzes.
169. Asunto espiñento o dos premios literarios. Esta declaración de Yolanda Castaño nunha entrevista en Luzes deu lugar a unha enxurrada de voces ao redor do sentido dos galardóns, a súa finalidade hoxe e o moito ou pouco que condicionan o devir dunha literatura como a galega. Antes de entrar en fonduras, debo comentar algo: podíase intuír nun bo lote de comentaristas do affaire o desagradable pasado de autor rexeitado nos certames. O sentimento máis temible, no amor e na literatura, é o rexeitamento, porque provoca un rencor pegañento e duradeiro. Cando comezas nas letras, ninguén che fala de que debes aprender a tomar con filosofía todo o que lle pase a ese fillo literario que botaches a andar. É case seguro que debas lidiar coa xenreira da indiferencia, coa sorpresa do silencio, coa tepedade da recensión condescendente e a acidez cruel da inesperada crítica. E, moitas veces, con estes catro sentimentos ao tempo. Converterse en escritor é pasar a un estado permanente de agravio que hai que saber administrar. Que non se note, vaia. Pensas que che ignoran nesa antoloxía de contos de mariñeiros, naqueloutra de relato contemporáneo. E, aínda máis ferinte, na de escritores comarcais. Esa si que doe. Podes tentar buscar unha sofisticada explicación ao asunto, na que unha crítica che ten manía, outro escritor de peso local non quere recoñecer a túa valía para que non lle fagas sombra ou hai un misterioso control político porque supostamente es un autor perigoso —entendo que perigoso cando saes do teu cómodo traballo funcionarial de oito a tres e despois de revisar se cobraches o alugueiro do piso de Compostela deixado polos teus pais en herdanza—. A estas circunstancias os escritores responden con todo tipo de actitudes e compréndoas a todas.
170. Os escritores adoitan recurrir, como as sociedades preindustriais, a explicacións máxicas para explicar os supostos fracasos literarios. Trázasenos a idea dun misterioso xurado deseñando e moldeando o discurso literario do país ata enchelo de lugares comúns benpensantes para desgraza dos estudantes de secundaria. A realidade é máis atroz ca iso, un caos de elementos máis desesperanzadores que a teoría da conspiración. Non lle envexo o traballo a un xurado. Desde a miña experiencia sei que podes acabar cuestionando o sentido da vida ou a pertinencia da extinción do Homo sapiens. O 90 por cento das obras que recibes valen ben pouco, están a medio cociñar, inspíranse noutras con maior ou menor descaro ou fican nas boas intencións. Raro é un premio no que non haxa un consenso moi claro sobre os descartes. A chicha está da outra banda, só entre dúas ou tres obras. Moitas veces, os debates son para salvar os mobles. E aí si que se discute no lamacento territorio da literatura, a política, a sociedade e os temas de moda. Quen diga que ten claros os límites entre elas minte. Nos últimos anos, as actas dos xurados incorporan ese penúltimo parágrafo ao redor das virtudes catequéticas da obra premiada: a loita contra o racismo, o empoderamento das mulleres, a reivindicación do rural. En gran medida, eses valores son o territorio común entre uns membros do xurado que veñen cada un da súa casa e que se sinten obrigados a xustificar non só a obra, senón o seu consenso. Queremos xurados diversos nos que non haxa sobrepeso de filólogos, pero tamén valoracións só técnicas e literarias. A ver, aclarémonos. E pensemos tamén en quen é o valente que resiste, por uns poucos centos de euros de remuneración a cambio de moitas ingratas horas de lectura, esa fea polémica de Facebook porque premiaches un texto que agrede contra algúns dos valores correctos da sociedade. Tamén digo unha cousa: se queres escribir unha obra que saia do politicamente correcto, rebelde e rompedora, participar en concursos literarios convocados por entidades públicas non é o mellor camiño. O pensamento máxico sobre os xurados é en si mesmo unha narrativa. Estes días ofrecéronme unha das teorías máis delirantes: a cantidade de Premios Nacionais españois concedidos a autores galegos nos últimos anos tería que ver cunha negociación oculta en relación ao Xacobeo acordada pola Xunta co Goberno central do PSOE. A partir de aí, imaxinen o resto de lúcidas análises que corren por aí sobre o noso sistema literario.
171. Non hai un estudo de a cantos premios se presenta unha obra literaria no país, pero temos todo un exército de novelas e poemarios zombie transitando da Estrada a Ourense, de Ourense a Vigo e de Vigo á Coruña. Nese tráfico de obras anonimizadas andan boa parte dos escritores do país. É posible escribir para gañar premios, claro. O primeiro e único que eu gañei foi porque quería mercar unha cadea musical e preparei un relato posmoderno con moitas citas de cancións en inglés e autores franceses. Sospeitaba que iso era o que lle puña ao xurado. Os homes que hoxe se presentan a concursos con alcumes sexualmente ambiguos e textos de voces femininas poden andar nalgúns casos no mesmo intento. Resultará triste, pero non me negarán que ese baile de máscaras de xénero ten un punto decadente e veneciano que lle acae ben a unha literatura como a nosa. O que non sei é se compensa: escribir unha obra leva demasiado tempo e esforzo para andar movéndoa disfrazado de máis.
172. Sen obviar a parte de responsabilidade de cada quen, a teima enfermiza en botar balóns fóra súmanos na confortable inacción. O problema é que a condenada realidade segue aí. Un editor díxome un día: "Se tan malos son os xurados e os editoriais, onde están esas grandes obras que fican fóra?". Pois non están porque non existen, ou non no xeito que nós as agardamos, desde as premisas da literatura nacional. As obras grandes non nacen soas: teñen que prosperar como textos nun mundo no que sexan posibles; pero o noso público é cada vez menos diverso e máis disperso ao mesmo tempo. Pero, cantos autores están decididos a esnafrarse na procura deses públicos perdidos, ou a ganar uns novos? Ninguén escribe para a potencial indiferencia que iso vai supor. Por fortuna, con todo isto non facemos moito mal nin matamos a ninguén. En principio.
