TEÑO OS LIBROS amoreados nunha inestable montaña de celulosa da mesiña de noite. Sei que non os vou dar lido, porque as horas do día non me chegan ata inaugurar a exposición ‘Alba de Gloria de Castelao. Unha experiencia’, da que son comisario e que promove o Consello da Cultura Galega. Pero négome a abandonalos. Levo comigo a María Xosé Queizán, coa súa voluminosa biografía Vivir a galope (Xerais, 2018) a un xantar rápido entre as urxencias do día; entre whatsapp e whatsapp leo algún parágrafo lañado pola fermosura e a dureza: "Os ollos prendíanse dos ollos cando se cantaba. Onde van os anos que non canto cuns ollos incrustados nos meus coma se o son saíse das retinas e os agudos deran en brillos vinculares. O alcohol dirixía a harmonía. Souben, despois, que tamén pode dar en violencia".
OÍDO. O libro da Queizán bate contra un fenómeno que coñezo ben desde ámbolos dous lados da gabia: a reticencia de numerosos escritores galegos a falaren de si mesmos e da súa obra nas entrevistas. Ao final conséguese un acordo tácito e inconsciente: o escritor séntese máis cómodo criticando á Xunta ou a algún outro xénero de traidores, e o xornalista, que non leu o libro do autor, móvese mellor no territorio dos tópicos sobre a cultura galega que cre coñecer. O problema é o resultado. Todas as entrevistas a autores galegos teñen titulares case idénticos. Eu xa sabía cando comecei a publicar ficción e me descubrín como entrevistado, esquivando tamén as preguntas persoais e refuxiándome na bengala dos argumentos. E cando algunha xornalista ou crítica fai ben o seu traballo, e peta na porta dalgún armario vital, agáchome tras a porta como cando timbran os comerciais das operadoras telefónicas.
OLFACTO. Non me adoita funcionar ben o de evadirme lendo literatura de evasión. Aínda que teño unha idea alquímica do soño e por iso busco meterme en mundos imaxinarios antes de durmir, cando estou moi canso rebélome contra a literatura demasiado lixeira. Tenteino con Vindolanda (Pàmies, 2018), unha exploración no terreo de ficción do historiador militar especializado na antiga Roma Adrian Goldsworthy. É o primeiro dunha nova serie de ficción —as series para adultos, esa outra escaseza da literatura galega—. O historiador probara sorte previamente con ese xénero tan inglés da ficción napoleónica. Vindolanda tamén pertence a outro xénero clásico británico —romanos contra britanos— pero Goldsworthy deixou atrás, ao escribir, a trama e se cadra tamén o corazón. O abraiante das novelas de peplum británicas —e tamén as españolas— é que a visión do indíxena non variou moito desde Xulio César: o bárbaro barbudo, salvaxe, anónimo. Parece que os patricios e militares do Imperio seguen a escribir as novelas do presente, afastándose con aceno repugnado e petulante deses indíxenas que se lavan pouco.
VISTA. Sen embargo, a arelada evasión das horas das sombras chégame por outro lugar, no excelente ensaio divulgativo Máis que ver. Cen historias do deseño na Galiza (Xerais, 2018), do deseñador de Pontedeume Pepe Barro. Esta compilación de artigos publicados semanalmente no Sermos Galiza ten esa capacidade de conxelar a ollada por un momento e observar de esguello ese zugo do país condensado na súa expresión gráfica. E alí atopamos sempre, dun xeito ou doutro, o latexo da modernidade agromando por debaixo de logotipos, tipografías, obxectos e deseños. O libro de Barro está escrito para mentes curiosas, coma os anecdotarios científicos que chegan ás librarías por estas datas previas ao Nadal. Máis que ver lémbranos que é posible elevar outros retratos da historia da cultura do país, alén dos cánones e visións tradicionais. Que é posible, pero tamén que debemos insistir nestoutros relatos.
TACTO. Outra parte moi heterodoxa da miña pía somnífera nestes días son as edicións facsimilares elaboradas por Bibliófilos Gallegos, esa esquencida editorial xurdida en Compostela no ano 1949, promovida por Sánchez Cantón e Filgueira Valverde. Bibliófilos foi unha primeira luz cultural nunha Galicia aínda en sombras. Nace un ano antes de Galaxia, e aínda que os seus promotores navegan con habilidade nas augas franquistas, o galeguismo tamén se vinculou ao proxecto. O que teño sobre a mesiña de noite son as súas magníficas edicións facsimilares. Desde a que fixeron no mesmo 1949 da Descrición do Reino de Galicia do licenciado Molina ata a espectacular facsímile do Armas e triunfos do Reino de Galicia, do pai Gándara, do ano 1970. A tecnoloxía dixital non consegue hoxe o nivel de detalle e preciosismo que acadou esta xente na réplica de libros antigos. Cada vez que abro ese carpetovetónico Armas e triunfos, con ese tacto impecable de libro do XVII, atopo unha nova sorpresa.
CONEXIÓN. Un amigo regálame un tesouro preservado na súa familia por tres xeracións; un real portugués do século XV, procedente, segundo lenda familiar, dunha esquencida fortaleza derrubada polos irmandiños. Ficará aquí, ao carón do meu ordenador, durante anos, como unha testemuña que se nega a declarar e da que, sen embargo, non te podes distanciar. Son ben materialista como para saber que este obxecto é tan só un anaco de metal desgastado pero, como na miña crenza na alquimia do soño, aínda manteño a ilusión de que os obxectos gardan no seu interior, coma os bos facsímiles, un anaco do tempo que viviron.
