Silencio

"ESTAR NO mundo sen o esgotador exercicio de figurar nel”
Marta Peirano
211. O outro día nunha cea un fotógrafo confesoume o seguinte: “Xa non publico adiantos dos meus proxectos nas redes. Prefiro agardar ao final, cando está rematado”. A moitos pásanos o mesmo: podes tes unha prevención lóxica a que alguén che colla a idea e se adiante. E despois ponte a explicalo. Quixen aclarar o motivo, e aínda que tiven que preguntar e repreguntar, a resposta sorprendeunos aos dous: “porque en canto a xente o aplaude deixa de interesarme”. Tamén eu teño vivido iso. Documéntaste varios días dun tema: produces un fío para X que terá uns doce ou quince chíos, o que vén sendo unha páxina e media de texto. Se ten éxito, na escala galega iso serán uns cincocentos likes. No extraordinario caso de chegares aos mil, poderías superar unha audiencia de cincuenta mil persoas que o lerán, compartirán, opinarán, e esqueceranse da historia, coma ti mesmo fas con outras, un ou dous días despois. Nese momento ese interesante tema morreu para ti. Xuras que o retomarás, que o redactarás ben, achegando fontes, anécdotas, outras voces sobre o asunto, profundizarás. En realidade ficará alí morto no fondo do Drive, nunha lista de tarefas pendentes que non queres mirar. A túa cabeza volve traballar, servil e incesante, aos propósitos para os que foi deseñada a rede social: fornecer un fluxo continuo e gratuíto de entretemento sen compromisos nin gastos para quen le. Un estraño efecto secundario, pouco comentado, das redes: ese aniquilar a vontade de continuar profundando e estruturando un tema en canto recibes un feixe de préstames. 

Falamos das consecuencias desta nova vida pública nas nosas cabezas maduras, porque as redes son o novo espazo que compartes con xente á que non coñeces moito. Compártese non tanto do que aparece nelas, senón a nosa experiencia no seu uso. Estamos todos empachados de información. Como diría a miña avoa, enferados, fartos de carne cocida. Queremos quitarnos e non podemos, zafarnos dun ambiente enviciado no que o profesional e o persoal están mesturados de xeito insano.

“O home civilizado non deu un só paso sen ir acompañado da súa sombra, o salvaxe”. 
Roger Bartra. El salvaje en el espejo.
212. Hai moitos anos lin a Vida de Merlín de Geoffrey de Mommouth, escrita no século XII despois da súa moi coñecida Historia Regum Britanniae, a crónica dos antigos reis británicos. Merlín sempre me pareceu a personaxe máis interesante do ciclo artúrico, e sen eu saber de aquela moito de literatura medieval a Vita sorprendérame, porque presentaba un personaxe complexo, extraordinario e pouco clasificable. O propio poema é unha obra estraña, que non se axusta ao canon da época. Esténdese por un universo máis alá de Artur e Camelot, e Merlín non é esa especie de Gandalf que nos deu a literatura popular moderna, ou aquel Nicol Williamson medio luciferiano que o interpretaba en Excalibur. "Merlín nunca é un modelo de virtudes ou un santo”, explica Daniel Gutiérrez nunha introdución á recente tradución da Vida publicada pola Universidad de México. Tampouco Merlín é un home afastado do mundo: goberna un reino á par que profetiza. Se cadra a clave para interpretar o texto estea nos versos do principio, cando Geoffrey de Mommouth parece dirixirse a unha audiencia de colegas: "Fatidici vatis rabiem musamque iocosam/ merlini cantare paro". Dispóñome a cantar a tolemia de Merlín, o adiviño voceiro do destino, e á súa xococa musa, explica. 

O xeito no que Merlín enxerga o futuro na Vida ten un punto inquedante. Esmendréllase. Escacha a rir cando ve no futuro as consecuencias do presente. É esa xocosa musa. A videncia e a risa profética afloran nel  cando ve morrer os seus irmáns e é consciente de que non hai poder humano para deter a morte. Retírase ao bosque e vólvese un home salvaxe coma os que acompañan os escudos heráldicos. E aínda que cura da tolemia bebendo dunha fonte, renuncia a marchar da espesura ata que chega o seu tempo.

Pensei en como en Galicia case non existiron bosques ata hai poucas décadas, e como os vellos aínda hoxe evitan andar polo bosque; os montes só eran refuxio de Pepa a Loba, Foucellas e Romasanta. Os nosos vellos prefiren pasear en grupo ao carón da estrada, cos seus chalecos reflectantes, intoxicándose co dióxido de carbono dos camións e os zigzags dos condutores bébedos e oitoxenarios, cando a douscentos metros terían un piñeiral ou unha carballeira. Argumentan que é para que chegue mellor a ambulancia se lles pasa algo. Tamén debe influír o temor ao salvaxe. Ese bosque cheo de perigos que asustaba aos labregos é ao que parte Merlín, rindo entre os carballos. Que medo escoitar gargalladas no medio do bosque. Na fraga de Brocelianda, na Bretaña, pérdese tamén o herdeiro do trono de Galicia, Ponthus, no ‘roman’ dos seus amores con Sidonia. Cando está a piques de ser devorado polo mundo, vólvese un salvaxe silencioso entre as árbores ata saír renovado. Nin na Bretaña nin en Galicia había grandes bosques na Idade Media. A propia fraga era unha ilusión dos poetas.

Trazas humanas difíiciles de comprender

“Tomounos un tempo asumir as perdas e as orfandades polas mortes dos nosos avós e pais ideolóxicos”
Manuel Pérez Rúa. Galicia 1981-2021.
213. Unha das frases feitas na arqueoloxía galega é a de que as ausencias falan tanto como as presenzas. Úsase moito para compensar as frustracións de indagar en periodos históricos dos que as trazas humanas son máis difíciles de comprender, como as fortalezas altomedievais. Esas ausencias -rexistros silenciosos- sempre nos din algo, pero non son doadas de interpretar. O libro de Manolo Pérez Rúa Galicia 1981-2021. Autonomía, sociedade e cultura (Galaxia, 2023), pon a falar a dúas figuras clave da Galicia autonómica, Xosé Luís Barreiro e Ramón Villares. Escritor e conversadores comparten unha viaxe común das palabras inflamadas da Transición ao universo actual, no que non están claros os referentes; morreron os avós e os pais e ninguén quere adoptar outros ascendentes novos. Lembrei a expresión de consolación arqueolóxica ao ler o libro, ao observar cara onde se moven as memorias dos interlocutores, do entrevistador, onde se estenden e que prefiren calar. O outro día explicaba a historiadora Irene Pimentel no podcast portugués ‘Quinta Essencia’ que o final do presente e o inicio da Historia son subxectivos, pero sempre sabemos cando remata unha e comeza a outra. Neste ‘Galicia 1981-2021’ teriamos unha proposta para poder tamén debuxar a fronteira: presente é todo aquelo sobre o que aínda preferimos calar.

“Aquí pegámoslle a todo, na crenza de que a cultura comeza e remata onde o fai o xogo da mariola: cun arbitrario trazo de xis sobre calquera punto dun duro pavimento”
214. En setembro de 2016 comecei a escribir nesta Táboa Redonda. A cita que encabeza esta última nota a rodapé procede dese texto de partida. De aquela este fluxo de contido chamábase Seis Sentidos, un convite a facer valer que a cultura é, sobre todo, unha biografía chea de intereses, vivencias, conversas. Ata hoxe, os meus textos no Táboa darían para un libro de 700 páxinas; unhas cantas delas pintan aceptables. Aquí publican unha chea de talentosos e diversos homes e mulleres que compoñen un relato da cultura galega e universal, e sentinme ben honrado de acompañalos. Porén, agora tocará silencio. Deixarei uns meses a escrita en xornais, a publicación de fíos nas redes, concentrareime en proxectos que requiren un modo antigo de traballar que xa tiña medio esquecido coa urxencia das entregas. No ruidoso mundo contemporáneo, no que estamos continuamente berrándolle ao noso propio eco, se cadra marchar ao profundo do bosque sexa calar un pouco, aproveitar para cambiar a maquinaria da fábrica das ideas e así facer que os moldes produzan cousas novas. Andarei traballando por debaixo do radar dos algoritmos, gozando do maior pracer da creación, que é observar medrar un mundo no peito. Non desaparecerei, pero teño morriña dunha vagarosa artesanía cultural que tarde en recibir likes. Entrementres, celebren os textos dos meus compañeiros do Táboa Redonda. Díganllo a eles, compartan os seus traballos. Porque en Galicia somos de pensar que todo está aí porque si, pero non é certo. Está aí porque non, que é distinto. Vémonos dentro duns meses, á saída do bosque. E botaremos unhas risas que nos permitan ver o futuro.