Meigos

Eses «druídas escandalosos» consideran que, se os seus traxes poderían ser cualificados dunha entroidada, podería ser pensado o mesmo dos traxes dos académicos ou dos profesores de facultade"
Polémica sobre o druidismo bretón na prensa francesa (1928)

222. Menez Hom é un modesto monte Pindo bretón: un outeiro pardo de monte baixo no límite das Montañas Negras, dominando a badía de Douarnenez, no occidente. As vistas non son demasiado espectaculares e no lugar pouco hai que ver: fican ruínas informes dun observatorio militar dos alemáns. Pero a xente acude aquí na procura dun monte sagrado. A principios do século XX, o escritor Anatole Le Braz (1859-1926) popularizou a idea de que nun cairn, unha mámoa deste outeiro, está soterrado o mítico rei Marc’h de Cornualla. Trátase dunha vella personaxe do folclore bretón e britano, tío de Tristán o de Isolda, famoso entre outras cousas porque tiña orellas de cabalo que tentaba agachar. Procuro o cairn adxudicado por Le Braz, quen niquelara a invención convertendo o cairn nun milladoiro no que os visitantes deixan unha pedra para aliviar os padecementos do rei. A suposta mámoa parece ficar lonxe de onde subimos os turistas, e mesmo non aparece nas aplicacións de sendeirismo, pero non hai web turística sobre o Menez Hom que non refira a historia. Os eruditos xuntaron todos os achados arqueolóxicos dispersos ao redor do monte para convencerse de que algo había nel. Dólmenes e aliñamentos megalíticos hoxe desaparecidos, pero tamén o soberbio bronce dunha deusa galorromana cun casco coroado por un cisne, que se pode admirar no Museo da Bretaña en Rennes. Con todo, eu non subín ao Menez Hom por esa mística, senón por unhas fotos para as que sabía que non ía ter resposta. 
Son intrigantes postais da década de 1910 que amosan un velliño meigo (sorcier) vestido co traxe de cotío dos labregos bretóns. Nunha moi evocadora obsérvase  a silueta do sorcier con caxato e un brazo apuntando, botándolle unha maldición aos boches desde os penedos de san Xildas. Os boches era o alcume que lle daban os franceses aos alemáns durante a I Guerra Mundial. Nas outras dúas o labrego posa subido a un pequeno dolmen da contorna co seu fouciño. Tenme un aquel ao mítico Anselmo Antonio Peretes, o vello da zanfona que retratara Zagala en Pontevedra por volta de 1885. O texto explicativo da postal explica que se trata de Ioan Vraz, o Arquidruída de Menez Hom. As dúas fotos do dolmen parecen da mesma sesión: nunha posa cunha nena sentada na tapa do dolmen coas pernas penduradas no aire, como as fotos que aínda se fan hoxe dos nenos no dolmen de Axeitos. Na outra, o meigo apreixa unha presada de toxo.

Ao chamarlle arquidruida ao pobre señor e facelo pousar cun fouciño que parece tal que o meu de Riotorto, aprecio unha intención de bulra. O encadre lémbrame a aqueles gravados franceses e ingleses decimonónicos, con graves e barbados druídas vestidos de inmaculadas túnicas brancas, colleitando visgo nos carballos con fouces de ouro, ou sacrificando vítimas sobre megalitos. A postal dialoga con esas imaxes, introducindo un pobre paisano de roupas suxas, entre o tipismo e a miseria da Bretaña dos séculos XIX e XX. Por suposto, na Bretaña había moitos sorciers (meigos) e sobre todo sorcières (meigas), pero tento investigar algo máis Ioan Vraz. Nin sequera en Gallica, o extraordinario repositorio da Biblioteca Nacional, atopo a máis mínima referencia. Pode que o mesmo meigo fose tamén unha invención, como a tumba do rei Marc’h. E mesmo haxa algo de parodia política contra o nacente rexionalismo bretón. En 1900 creárase o Goursez Vreizh, a asemblea de druídas bretóns, a imitación das que naceran en décadas anteriores nas Illas Británicas, inspiradas na francmasonería pero en plan celta. Aquel Goursez estaba constituído por variopintos señoros ben: maxistrados xudiciais, xornalistas, poetas, catedráticos, que se xuntaban para facer lobby, vestían túnicas niqueladas, posaban empoleirados nos dólmenes e reclamaban máis atención para a esquencida provincia occidental. Naquelas fotos das asembleas non se ve nin o primeiro druída labrego como este Ioan Vraz. En todo caso, a invención do Arquidruida de Menez Hom tivo máis éxito que Pondal, cando imaxinou na extraordinaria Arca da Piosa (Zas) a tumba do guerreiro Brandomil. Na rede non atopo nin a primeira persoa que se pregunte quen era aquel velliño Ioan Vraz.

"É case unha novela sobre un mago. Thomas Mann é un home que case non é un home, unha persoa que case non é persoa, con máscaras e que case non ten centro"
Colm Toíbín

223. A miña técnica para combater o insomnio é a lectura de teses de doutoramento en pdf. Son man de santo. Un comeza a ler o apartado metodolóxico ou a discusión científica e pouco a pouco o cerebro vai fuxindo de Teseo para caer nos brazos de Morfeo. Pero nos últimos meses empreguei un non menos interesante fármaco: a vida novelada de Thomas Mann que elaborou Colm Toíbín en El mago (Lumen, 2022). Non me entendan mal: é unha obra excelente cun inmenso traballo de documentación por detrás. Redactada con frases curtas, con ideas aparentemente simples e nada do que un podería agardar nunha obra de ficción sobre Mann que cometa o erro de tentar poñerse á altura. É esa sensación do tempo que vai pasando sen demasiada alteración a que nos traslada da prosa de Toíbín de novo ao bendito sono. Porque a clave, e é un grande achado, está en como o irlandés pensou no alemán. "Tiven que buscar unha enerxía secreta porque Thomas Mann nunca berra, nunca chora, case non di nada na novela. A súa muller é quen di algo interesante. Os seus fillos teñen que facer ruído, pero o lector sempre está vivindo na cabeza de Thomas Mann que escoita a todos, observa. O lector entra a ser el", explica Toíbín. Na familia a Thomas Mann apodábano o Meigo, porque sempre estaba facendo trucos de maxia, ou espantaba aos monstros dos soños dos fillos, o cal paréceme un superpoder encomiable: deixar os nenos soñar. Mann era un home caseiro, introvertido, con poucas amizades, sempre recluído no gabinete. Pouco proclive a vivir as aventuras dun mago. Pero todo nel se baseaba na observación, e se cadra era ese o seu poder. Era homosexual sobre todo a través da mirada, por exemplo. Así que nós vemos a través de Thomas Mann, coma se fora un chamán que actuara de catalizador. Si, hai algo de máxico no resultado final.

"Ningunha fonte contemporánea menciona a migración dos britanos á Bretaña [continental] agás nos termos máis vagos"
Caroline Brett

224. Na Bretaña busquei claves dun fenómeno que vincula os dous países: a chegada de continxentes migratorios das Illas Británicas ao redor do século V. En Galicia son os famosos britóns que supostamente se asentaron na franxa norte do litoral do país e que participaron nos concilios suevos co seu propio bispado. A busca das pegadas destes bretóns en Galicia ten ocupado a moitos eruditos e investigadores, desde o arqueolóxico, o cultural ou o filolóxico, pero non parece quedar nin traza deles. Os resultados son infrutuosos. Pero, que podiamos aprender da pegada que deixaron eses britóns do século V cando se asentaron na Bretaña, para axudarnos a buscar en Galicia? E aquí vén a sorpresa. Pois moi pouca cousa, ou nada. Para o meu pasmo, a situación na Bretaña continental non ofrece máis datos. O principal trazo dos britóns emigrados á Bretaña é a propia lingua, pero a partir de aí todo son incertezas. "E.G. Bowen sinalou sen rodeos que 'deste movemento tan extenso non queda absolutamente ningunha proba arqueolóxica'. Dende que el escribiu, a ausencia de probas sobre a orixe bretoa fíxose aínda máis evidente fronte ao considerable aumento, aínda que desigual, das evidencias arqueolóxicas dispoñibles para o período en xeral. Por que podería ser isto?", pregúntase Caroline Brett no revelador volume Brittany and the Atlantic Arquipelago (420-1200)  (Cambridge Press, 2021). O trazo dos britóns tampouco é detectable na forma de igrexas ou mosteiros célticos ao xeito dos insulares. Só a lingua bretoa brilla como unha evidencia tan clara como desconcertante

Cando os museos bretóns describen o período, sempre inclúen a Galicia como parte do mesmo fluxo migratorio, pero o certo é que hai máis evidencias documentais contemporáneas e concretas da migración en Galicia que na Bretaña: como a existencia do Mosteiro Máximo que reunía os fieis bretóns ou a lista dos seus bispos, encabezado polo lexendario Maeloc, o primeiro dos bretóns galegos coñecidos. Eis o poder dun nome que inspirou desde discos de Milladoiro ata marcas de sidra, e que ten o escasísimo poder de remexer o presente e continuar vivo. No web Galicia Encantada recollen unha lenda que desde que a publicaron se propagou como a pólvora entre as webs turísticas, as postais do presente. No monte Cornería, en Celeiro de Mariñaos (Foz), aquel bispo agachou un gran diamante azul coñecido coma o tesouro de Maeloc. "Quen logre descubrir a pedra preciosa, terá un gran sorte, xa que ten todo tipo de poderes e virtudes", asegúrase. O bispo do pasado convertiuse nun meigo do presente. E a diferencia do señor Ioan Vraz, todos nos preguntamos de onde viña sendo.