BAIXO AS AUGAS do río Miño hai unha ponte que foi feita, segundo a tradición popular, con conta atrás: a Ponte Fortes. Foi levantada por un destacamento de presos republicanos que pagaban a pena con traballos forzados. A ponte só estivo en activo entre 1942 e 1963, cando foi anegada por Belesar. Algunha vez emerxe, impecable, á altura da actual Ponte Mourulle, en Taboada. En Friamonde cóntannos historias sobre aqueles presos, que vivían nunha casa hoxe rehabilitada e con xoguetes infantís no patio. E recítannos uns versos que non anoto, pero que abondan nesa idea: o día no que a ponte foi inaugurada, as autoridades franquistas xa advertían que sería asolagada en pouco tempo. Unha magnífica demostración de como a tradición oral conserva e transmite verdades. Con independencia de que xa no 42 lle puideran ter contado ou non aos veciños os plans privados de Pedro Barrié de la Maza para construír o encoro, a memoria da ponte conservou o esencial de todo aquelo: que un dictador ten o perigoso poder de malgastar o alento dos homes para nada. Os veciños contáronnos que a ponte era unha vella demanda da zona para facilitar o paso de mercadorías entre O Saviñao e Taboada. Porén, o historiador Uxío Breogán Diéguez propón outra versión: detrás da ponte estaba o interese de O Fortes, un potentado local de Taboada, para conseguir que os veciños viñeran mercar a Taboada, onde este tiña varios negocios, no canto de facelo en Currelos ou Escairón.
"En Grand Hotel Europa non se confía na fugacidade propia das sociedades modernas, senón na eficacia probada dos procederes lentos pero seguros, o cal convida a escribir frases longas que flúen lentamente por numerosos meandros".
Ilja Leonard Pfeijffer. Grand Hotel Europa. Acantilado, 2021.
41. Estou convencido que hai libros ou relatos que funcionan non tanto pola súa historia como polo seu mundo. Son lugares nos que o espectador ou lector se sinte cómodo, como cando chegas a casa: podes vivir nun cortello pero raio, é a túa casa. O Grand Hotel Europa é unha novela que saía gañadora nada máis aparecer, porque nos sitúa no cómodo esquema da decadencia do continente, que se leva invocando desde que este tomou conciencia de si, se cadra trala Primeira Guerra Mundial. Poderiamos dicir que o sentir decadente e a ignota idade dourada é consubstancial á idea de Europa. A novela sitúase nun gran hotel estilo Belle Époque ou art déco; os sucedidos do protagonista transitan por unha Xénova de palazzi, cunha noiva de sangue azul e unha Venecia de postal tópica. Eu mesmo tamén me identifico con certa idea da civilización europea que nace de determinados valores burgueses do XIX, pero certa torpeza de Pfeijffer fíxome pouco a pouco ir separándome desa cómoda ilusión. O escritor non foi quen de convencerme, esta vez, de que o emperador leva traxe, e iso que para estas cousas eu son fácil de enganar. Porque a Europa da que proveño, que é unha Europa intensa, turbulenta e dinámica, é a do ritmo das estacións, das colleitas, dos bancos de peixe que entran na ría, das familias anónimas e humildes que procuran algo de calor cabo dunha lareira con algunha ramada de xestas, ou que preparan unha caldeirada na tilla da dorna. Non é unha proclama demagóxica: gosto dos edificios burgueses, xeometrías de buxo no xardín, libros de astronomía do século XVIII. Pero eu veño máis da palloza que do palazzo, e se Europa está construída con alicerces de grandes liñas de pensamento e beleza artística, non o menos que iso é grazas a esoutra Europa que se arrastrou nas lameiras para tirar para diante. A diferenza é que esta non nos adoita provocar pracenteira melancolía.
"Non hai nada máis despreciable que un inocente en prisión. Aquí somos todos culpables. Aquí non remata ningún bailarín. Prisioneiros, a lúa falou. É vermella".
Philippe Lacôte, La nuit des rois (2021)
42. Collan vostedes unha boa traxedia occidental, de arquetipos shakesperianos, e introdúzana nunha prisión da Costa do Marfil. Engádanlle ese certo punto de horror africano opresivo, invisible, afagante procedente doutra gloria da literatura europea como Conrad. Velaí estarán no filme Noite de Reis, do realizador marfileño Philippe Lacôte, que coñece ben o cine europeo, pero levouno ao seu rego africano de xeito decidido. É difícil non ficar atrapado neste mundo, aínda que sexa incómodo e perigoso, e todo grazas ao poder cautivador dunha historia sometida ao contrarreloxo do mencer. O branco tolo entre a multitude de negros, que leva unha galiña no ombreiro como un bruxo levaría un corvo; o trans que exerce de menciñeira, adiviña ou Circe; o xefe implacable co tempo contado para a súa morte, e pendente de afrontar o seu propio suicido; o incauto que exerce de roman, de contacontos, durante unha noite enfeitizada e sabe que a súa vida rematará en canto o conto finalice. E todo iso no contexto golpista da Costa de Marfil actual, de criminais que falan coma os nosos mariñeiros, poetizando o cotián como xeito de darlle algo de beleza particular ao mundo. Esta historia podería ter sido contada nun castelo, con condes e reis, e parecería parte do legado cultural da vella Europa, como as philarmonías ou os tratados de cociña. Ambientada nunha brutal cadea marfileña revélaseme, hoxe por hoxe, máis convincente.
