"QUEN CREMOS estraño pode sernos familiar ao coñecelo, pero tamén o familiar pode resultarnos en calquera momento un estraño. Co asasinato de Asunta obsérvase esta afirmación". Álvaro de Luna. Esquire.
177. Que estraño resulta ver a serie Asunta (Netflix, 2024). Boa parte dos escenarios suceden polas rúas e comercios nas que transita a monotonía dos meus días, que de súpeto se viran como unha luva para se converter nunha oferta de streaming, a un clic de Sexo en Nova York ou Os Bridgerton. A globalización era isto. A adaptación audiovisual do caso Asunta, ben producida polos noieses de Bambú Producciones, tenme fascinado en dúas bandas que nunca tería imaxinado que casarían xuntas: escritor e veciño. Por exemplo, como escritor intrígame o arriscado exercicio de facer que os actores imiten os acenos e as voces de Rosario Porto, de Alfonso Basterra, do avogado Aranguren, pero é un acerto. Cando os ves nesas escenas que reproducen os catódicos momentos do drama real, decátaste que nalgún faiado da túa memoria continúan esas escenas. Non lembras onde mercaches estes zapatos que levas posto pero si como falaba o avogado de Rosario Porto na entrada dos xulgados de Fontiñas. Aí está a nosa cabeza dialogando de xeito activo coa serie, prestándolle unha atención non moi distinta á que debían vivir os gregos cando escoitaban por enésima vez as mesmas pasaxes da Eneida. A realidade, secuenciada por episodios, convírtese nunha historia que fala sobre ti mesmo.
De aí a outra fascinación que teño, a veciñanza. Alén da morte da nena, na historia de Asunta sobrancea ese espeso universo de relacións fatais de baixa intensidade, como unha intoxicación con mercurio. Pensaba admirado en que precisamos para transformar en literatura unha realidade monótona e gris que nos rodea? É a traxedia a que fai callar a realidade en ficción, como un daqueles reveladores lapotes do cine dos anos 40 que funcionaban como puntos de xiro dunha relación? Ou obriga a admitir que en realidade todo o que nos rodea, no fondo, ten bastante de ficción, de estraño e de excéntrico? A historia de Rosario e Alfonso Basterra daría unha moi boa novela mesmo sen a morte de Asunta, pero habería que ser un fenómeno para escribila con éxito. Pero os fenómenos, hoxe por hoxe, só se dan coas auroras boreais.
"Aos libros históricos non se lles perdoa o máis mínimo anacronismo. Considéranse fracasos do autor. Decidín multiplicalos para que ninguén puidera criticarme". Adam Thirlwell
178. Nunha preclara entrevista no Babelia, o británico Adam Thirlwell fala da súa curiosa novela O futuro futuro (Anagrama, 2024). É unha desas veces nas que o autor entrevistado é bastante máis interesante que o autor escritor. Thirlwell fala do inevitable risco da novela histórica: tanto ten como o advirtas, a novela histórica substitúe sempre os feitos, e a xente quere saber do pasado como un relato de ficción. Mesmo os historiadores baixan moito a garda cando len novelas dos períodos que non son a súa especialidade. Nun pedra, papel e tesoira entre ficción e realidade, a ficción sempre gana porque a ficción devalúa a realidade en grises e sosas rutinas. A novela de Thirlwell presenta a unha moza acomodada dos salóns parisinos do século XVIII, pero nese París das Luces tamén viven fascistas, hai transportes rápidos e se viaxa á Lúa. Reláxense porque se buscan unhas amizades perigosas ou aprender sobre as equivalentes de madame de Pompadour esta novela non sería o sitio. É unha novela sobre o presente que xoguetea coa distancia. O Thirlwell entrevistado alerta de algo que fai que conectemos de xeito íntimo, desde a nosa realidade, co París revolucionario de finais do XVIII: "Quen fora plenamente liberal de súpeto era visto por alguén máis radical como insufriblemente conservador. Hoxe pasa o mesmo, quen noutro tempo foron liberais agora espertan e descubren que o mundo os considera reaccionarios". Unha viraxe tan extraordinaria revela como o noso mundo é sobre todo unha narración. Se cadra a serie de Asunta exerce tanta atracción porque amosa como a mesma pequena sociedade pode dar dúas novelas ben distintas con só cambiar o final.
"Reivindicamos o respecto á memoria literaria e persoal das persoas homenaxeadas nas Letras Galegas fronte a calquera intento de manipulación da súa obra". Asociación de Escritores en Lingua Galega.
179. Durante moito tempo reclamábase que a autora ou autor seleccionado para as Letras fora do noso tempo, para conectar mellor coa sociedade. Queremos autores modernos, pero aplicámoslles as balorentas técnicas de mitificación de poetas usadas para as grandes figuras do Rexurdimento. Cos nosos contemporáneos, ese proceso polo cal adaptamos a memoria das persoas á medida das nosas aspiracións faise máis abrupto que con figuras mortas hai varias xeracións. Sempre ten algo de conflito porque é unha operación que hai que practicar entre redes aínda inflamadas de amigos, coñecidos e familiares. Fernández del Riego non vale como exemplo, por certo: el aceptou ser xa mitificado en vida, como pasou tamén con Isaac Díaz Pardo. Por curiosidade rebusco no meu correo: velaí aparece Luísa Villalta nalgunhas cadeas de correos culturetas nas que eu tamén aparecía. Penso nesa proba do psicotécnico na que tes que prever a traxectoria dun punto que avanza para imaxinar que pensaría Luísa Villalta nestes anos posteriores á súa morte. Houbo un estraño, algo turbio e incómodo fervebullo polo medio destes meses. Ben distinto todo ao que sucedeu no ano de Xela Arias. Pero os 80 non son o mesmo que os 90 na cultura galega, xaora, e desde logo nada que ver cos 2020. Se cadra esa estraña indisposición freou o ritmo da celebración por Villalta: unha persoa próxima non é tan doada de sacrificar en beneficio dunha historia. Ao final, os guionistas sempre teñen que ter nomes e apelidos, aínda que só aparezan nos créditos do final.
"Nos estados modernos, o teatro tan só se considera un xoguete, agás cando é demasiado satírico e ferinte". Francis Bacon
180. En agosto de 1624, trala morte de Shakespeare, a compañía teatral The King’s Men, fixo arder o teatro The Globe de Londres coa representación dunha sátira en clave, A game at chess, escrita por Thomas Middleton. A obra reproducía unha suposta partida de xadrez entre un bando branco e outro negro, pero todo o mundo recoñeceu na obra unha alegoría das tensións políticas entre a Inglaterra e a España do momento. A obra arrasou en escena ata ser clausurada polas autoridades reais o 16 de agosto tras nove representacións. O éxito viña porque o público debía interpretar quen era quen naquel xogo: os reis, damas, alfís, cabaleiros. Non foi difícil especular. Os teatreiros vestiron ao Cabaleiro Negro coas roupas de segunda man que o noso Diego Sarmiento de Acuña, conde de Gondomar, deixara en Londres trala fin da súa embaixada perante o rei Xacobe I de Inglaterra. O Rei Branco era ese mesmo rei, e xa que logo o Soberano Negro non podía tratarse doutro que Filipe IV. O Bispo Gordo era Marc Antonio de Dominis, arcebispo de Split, e o Cabaleiro Branco o arqui-inimigo de Gondomar, o conde de Buckingham.
O interesante, como explica Howard-Hill, é que para aqueles espectadores que tentaban traducir figuras de xadrez a persoas "a maior parte das identificacións do resto das personaxes carecían de plausibilidade histórica ou teatral, pero ilustraban a tendencia a asumir a obra de teatro coma un puzzle que desvelaría os seus segredos se a chave correcta podía ser atopada". A sátira política precisaba do concurso da memoria dos veciños para gozar de intrigas e persoeiros que non vivían lonxe dos espectadores e que cobraban forza precisamente pola complicidade da veciñanza. Por exemplo, en The game at chess aludíase todo o tempo á fístula hemorroidal que sufría o pobre de Gondomar, e que facía que acudira aos eventos da cidade cunha cadeira furada. A realidade cotiá convertérase nunha alegoría política por forza do xadrez, e o suxo e caótico Londres da altura nun escenario no que os espectadores podían chegar a sentirse parte dunha historia que os trascendía. Pensei na historia de Asunta, e como revelaba que mesmo as apacibles cidades de clase media representan, no seu diario afán, traxedias gregas.
