ATA AGORA fracasaran todas as publicacións como esta. "Por que?", preguntámonos. E a experiencia díxonos: "Porque se escribiron os artigos antes de buscar os lectores para eles".
Vida Gallega, número 1 (1909)
100. Non lembro como cheguei a Vida Gallega. Foi durante a carreira, se cadra en terceiro curso. A min xa me gustaban as vellas revistas ilustradas. Cando era adolescente mercara en Madrid por catro pesos algúns números dunha das emblemáticas, La Esfera. Aínda andan pola Pobra. Parábame en case todo: a publicidade para tísicos, os álbumes de sociedade e os piques entre redaccións. Os poemas desas revistas non. Co tempo moita lírica énchese de balor cursi. Na miña memoria, marcada a lume, está unha portada elegante dos anos 20, cunha parella que, a baixa luz, prende uns cigarros trala cea. Vida Gallega foi unha sacudida para a miña cabeza. Porque de súpeto había unha Galicia das primeiras décadas do XX que non coñecía. Acompañei a esa redacción, desde os primeiros números de 1909, nas súas viaxes a América, nas súas presentacións, nas tentativas críticas de cine, nas súas reportaxes sobre actos sociais de señoras elegantes, nas súas excursións a pintorescos lugares do rural. Era un mundo que recoñecía pero ao tempo totalmente novo. Nin sequera aparecía retratado na literatura galega que estudara no instituto.
Da revista chamárame a atención a incorporación da fotografía, na que foi pioneira. Seguindo unha atávica tradición as revistas deben lexitimarse ante o Deus da Cultura Galega incluíndo nos seus primeiros números unha entrevista a un gran petrucio. Nos 90, por exemplo, había que liar a Isaac Díaz Pardo ou a Fernández del Riego. A principios do século XX facían o mesmo con Murguía ou con Antonio López Ferreiro, o gran historiador e cóengo de Compostela, de aquela nos 72 anos. Hai unha pasaxe alí para a historia do xornalismo. O xornalista explícalle a López Ferreiro por que precisan facerlle unha fotografía. Vida Gallega nacía con ese selo diferencial: construír unha revista visual, á última, un despregue fotográfico. López Ferreiro non conseguía comprender o sentido do asunto e rosmaba. Nacía o fotoxornalismo galego e facíao cun emprendedor, José Gil. Seguino na súa reportaxe gráfica do incendio do Teatro Rosalía de Castro en 1910. Imaxino o subidón e a vertixe da redacción e de Gil ao conseguir as fotos. Era un mundo moderno, brillante, que afrontaba o futuro con optimismo e moitas veces con humor. A revista foi un éxito. Afinou o mercado, aproveitou intensamente as redes americanas da Galicia global e convertiuse nunha das publicacións non diarias máis lonxevas do país, despois do Gaiteiro de Lugo, iso si. Duraría de 1909 a 1938. Morreu durante a Guerra despois duns últimos dous anos bochornosos e tería unha segunda época xa no franquismo.
"Esa é a meirande funcionalidade do rescate das vellas películas nun país sen tradición audiovisual: convértense en representacións-totem de gran poder evocador para o imaxinario colectivo".
Manolo González. 'Nos días encantados de agosto. Unha biografía de José Gil'. Galaxia, 2022
101. Durante tantos anos fun lendo todo canto me atopaba sobre José Gil. Fora o camarógrafo detrás do filme Miss Ledya (1916), ese entretemento cinematográfico da burguesía pontevedresa que íntroducía por primeira vez un ingrediente logo usado de xeito reiterado ata hoxe cando se pretende facer humor: unha Galicia alternativa independente. Observei a José Gil con admiración e simpatía e un día batín con el en Valdoviño, ben lonxe de Vigo. Explícome. Xantaba con Manolo González nun restaurante sobre esas bravas praias. O viño e a conversa despistaban a morna tristura que sempre me acompaña cando paso por alí. E Manolo contábame a súa paixón por José Gil. Entre prato e prato detalloume o primeiro capítulo de ‘Nos días encantados de agosto. Unha biografía de José Gil’ (Galaxia, 2022), de aquela xa en proceso de edición. Manolo González, cinéfilo, como tivo a sorte de vivir nunha película. Documentando nos 80 o antigo cine Royalty de Ponteareas bateu cunha muller que lle contou un curioso episodio da súa infancia, aló polo 1924 ou 1925. Aquel cine estaba rexentado por un matrimonio maduro, procedente de Vigo, ao que lle morreran tres fillas aos 18 anos. A muller convidábaa, polas tardes, a baixar canda eles ao patio de butacas. O matrimonio pasaba o tempo reproducindo unha e outra vez aquel filme coas tres fillas baixando alegres polas escaleiras do balneario de Mondariz. E aquel home, don Pepe, choraba. «Como…? Na terceira década do século XX en Galicia, un home pasa as tardes vendo filmes mudos das súas fillas mortas, como invocando as pantasmas dos seres queridos?», explica Manolo González. Posteriormente, Manolo decatouse das singulares conexións que había entre José Gil e a súa propia familia de Valdeorras. E aquel día, en Valdoviño, a cadea de admiradores dunha pantasma dunha modernidade desaparecida acabou tocándome tamén a min.
"Sempre alberguei a esperanza de localizar un número significativo de documentos, fotos e filmes. Un día atoparía un faiado con cartas, facturas, inventarios, notas, coleccións de fotografías e latas de películas. Porén, ese día non chegou".
Manolo González. ‘Nos días encantados de agosto. Unha biografía de José Gil’. Galaxia, 2022
102. A vida de José Gil pódese trazar a través da hemeroteca. Era un home moi celoso da súa intimidade, e só a través de tamén moi peliculeiros episodios Manolo González conseguiu achegarse algo á súa psicoloxía. Pero a súa vida rastréxase a través do pouso de cronistas amigos e anuncios publicitarios dos seus negocios, nos que gastou cartos a mancheas. A maior parte da súa inxente produción fílmica está perdida. Manolo González esperou un faiado que fose un cofre de tesouros moito tempo e, estou convencido, segue agardando por el. Gil filmou regatas, excursións, desfiles, celebracións vilegas, cidades enteiras. Filmou todo Lugo desde o paseo da Ronda montado nun coche. Creou ese concepto innovador que González bautizou como cine de correspondencia, para que os emigrantes puidesen ver en América a vida dos seus veciños, como videoconferencias en diferido. Pagaría algo eu por ver aos Fillos de Morgadáns en Bos Aires asistindo á estrea de ‘Nuestras fiestas de allá’ (1928) e distinguindo os seus veciños. Pero fáltanos boa parte dos seus retratos da Galicia urbana e emprendedora de principios do século XX. Ese faiado sería fundamental, porque os países fanse á escala da súa memoria e de como se contan o seu pasado. «Esa é a meirande funcionalidade do rescate das vellas películas nun país sen tradición audiovisual: convértense en representacións-totem de gran poder evocador para o imaxinario colectivo», afirma Manolo González.
O título Nos días encantados de agosto alude ao entolecido periodo no que Gil comeza as filmacións coa súa cámara Gaumont, auténtico fito auroral da cultura galega do século XX, a coincidir co paso do cometa Halley. Posuído pola nova tecnoloxía, Gil filmou un intenso verán vigués. Pola miña experiencia, sei ben do entusiasmo de ensaiar cunha tecnoloxía rupturista: o pracer non está no cacharro, senón sobre o novo xeito de mirar que provoca. Gil retratou esas cidades que moitos outros eran renuentes a amosar, tendo como tiñamos esencias rurais tan cómodas, tan nosas. «Hoxe os filmes seguen perdidos pola falta de interese, non só de gobernos e institucións, senón tamén das capas cultas e progresistas que, naqueles anos nin sequera consideraban o cinema como unha manifestación cultural», afirma Manolo González. Toda unha lección que tamén sucede no presente, noutras tecnoloxías como a creación dixital. Gil foi un verso solto, pero reparade que temos tantos versos soltos por Galicia adiante que xa podemos volver compoñer o poema orixinal, ou facer un novo. Canto cambiaría o pasado se aparecera un faiado, un faiado empoeirado e cheo de tesouros aos que non poidamos renunciar.
