"GALICIA real de 2023 case é expulsada do debate para manter a fe en que seguimos sendo case o mesmo que eramos hai 75 anos"
Rodri Suárez. 'Galicia reducida'. Morgante, 2024
156. En 2012 Xurxo Ayán e máis eu publicamos un pequeno ensaio, Herdeiros pola forza. Patrimonio cultural, poder e sociedade en Galicia, nunha nova editorial, 2.0 Editora, que xa producira unha serie de ensaios de consumo, unha colección orientada a intervir na conversa, con temas de actualidade e no que había textos sobre a recén nacida Alternativa Galega de Esquerdas, o papel de internet, Conde Roa ou o Prestige. Puidemos comprobar daquela as posibilidades deste formato destes novos textos curtos, híbridos, sen pretensións académicas nin vontade de levar os autores a ningún parnaso. Como se convertían en obxectos que facilitaban debates máis repousados do que permitían as redes sen perderen o espírito do momento. Había e hai ganas de falar do propio.
Como un tempo despois argumentou o xornalista Ramón Vilar nunhas xornadas do Museo do Pobo Galego, a axenda pública galega —política, mais non só— foi sendo reducida nos xornais tradicionais. Internet xa non era só un mundo para ver máis alá: sobre todo prosperou por permitir ver máis acó. Este tamén é o punto de partida do novo libro do xornalista Rodri Suárez Galicia reducida. Crítica ao marco conservador e centralista do autogoberno galego (Morgante, 2024), que non renega das súas orixes cibernéticas. «Ademais de lameira podre, depósito de frustracións e indutor á posesión demoníaca, a rede social Twitter, agora X, tamén é un fantástico lugar de debate, coñecemento e ideas. En boa medida, este libro nace nela», explica con ironía. A oportuna publicación do libro, no fragor da campaña electoral autonómica, tamén sinala a súa intención de avanzar nun debate cada vez máis presente ao redor do papel das cidades. A tese de Rodri Suárez, fisterrán residente na Coruña e asesor político nesta cidade, está explicada no propio título do ensaio: a autonomía galega está baseada nun marco conservador de carácter ruralista no sentimental e centralista —en Compostela, enténdese— e católico no ideolóxico. As dúas realidades irían da man.
O ensaio encaixa no espírito dos tempos, que nos últimos anos está a reivindicar o papel das cidades na identidade galega a través de xeitos moi distintos, desde ensaios como Unha nova Olanda de Antón Baamonde ata as exposicións do proxecto ‘Cidades no tempo’ que eu comisario, xunto con outros exemplos. Pero ollo, o libro aparece ao tempo de que o rural galaico case nos seus parámetros decimonónicos máis brutalistas e tópicos— constitúese como aparente garantía de éxito no audiovisual de consumo interno e para exportación. Non pensemos pois nunha marea colectiva, senón nun entrecruzamento de identidades en disputa que, na distancia curta, parecen aínda confusas e que agachan máis do que parece. Fáltanos perspectiva para percibir que estamos nun novo ciclo. Non son nada fetichista cos aniversarios, pero é como se ao chegarmos aos corenta anos de autonomía —que pasaron, como moitas das efemérides máis importantes do país, sen pena nin gloria— comezara a agromar algo novo. Case non queda ninguén vivo das sucesivas conversas do hostal e dos hostais que deron lugar á autonomía nos 70 e 80, pero desde entón o país viviu notables cambios sociais, culturais e demográficos. Son os marcos aos que se refire Suárez os que ás veces nos fan pensar que unha sociedade é máis estática do que en realidade é.
Pero aínda que o libro de Suárez aspira a discutir sobre unha realidade galega, o certo é que forma parte de algo tamén máis global: o crecente pulo das cidades en todo o mundo como consecuencia dunha transformación brutal da economía e das sociedades do planeta que, no ámbito dos imaxinarios, correspóndese coa instalación de internet como mediador entre as persoas e o espazo público. Como moitos investigadores sinalaron, este fenómeno está erosionando todo tipo das vellas identidades grupais intermedias en beneficio das identidades de nicho, aquelas que están máis vinculadas á identidade sexual, aos estilos de vida ou ás preferencias ideolóxicas, e que encaixan ben coa dinámica actual do capitalismo. Aquelas que xa se atopaban en situación vulnerable porque carecían dunha estrutura estatal, son as que se están no gume da navalla. Cando lin Independencia, o thriller de Javier Cercas, chamoume a atención como unha das personaxes aludía a que estabamos no momento das cidades, porque é na política local onde se cadra hoxe hai máis capacidade de manobra, nun mundo hipercontrolado e auditado. É tamén porque o local sexa unha especie de última fronteira das identidades colectivas.
Neste sentido, a chamada de Suárez para que as cidades se reapropien do galeguismo é urxente, e este paso debe ser dado desde múltiples instancias, non só desde as administracións. E entendo que as cidades deben ser as líderes dese novo galeguismo porque o vello —o do invento da Galicia ancestral, enxebre e idilicamente campesiña— tamén naceu do mesmo lugar, das cidades. Cando estas protagonizaban unha expansión sen precedentes a finais do XIX e principios do XX, foi aí onde naceron Maruxiña, os coros folclóricos, o mito do gaiteiro e a Galicia rural. Nos marabillosos edificios modernistas dos primeiros ensanches, coa nova burguesía urbana, debuxáronse cadros de palleiras, labregas na seitura, concibiuse o dourado outono dos pazos, as mozas na romaría. A Coruña coas Mariñas, Santiago de Compostela coa Ulla, Vigo cos vales de Mondariz e o Val Miñor, hinterlands mudados en depósitos de esencias. Cando chegou a Xeración Nós, ese peixe estaba en gran medida vendido. Comprender esta aparente contradición axuda a interrogarnos pola esencia complexa do país. Eu teño unha hipótese para a cuestión: foi precisamente a creación dunha Galicia fóra das cidades a que permitiu atopar un marco común entre elas: desde logo, funcionou como tal. A cuestión é que esa patria emocional rural viviu todo tipo de desamortizacións, apropiacións, roubos, exilios e perversións, precisamente porque foi un éxito. O que sucede hoxe con ela tamén se plasma no audiovisual dos últimos anos: pasou de ser a Arcadia identitaria ata ser a favela do país, un territorio escuro, marxinal, envellecido e sen oportunidades. E esta é tamén unha imaxe producida desde as cidades, tan tópica como a anterior.
A pregunta é como construír unha idea de Galicia para unha nova xeración que recolla o inmenso legado das cidades que están na base do mundo no que xa vivimos. «Galicia merece recuperar a súa bandeira, a civil e unitaria. A que era masiva nas mobilizacións polo autogoberno na Transición», explica Rodri Suárez, criticando a orientación conservadora da política autonómica cara o Xacobeo e exemplificada na capitalidade compostelá. Coincido en que precisamos un novo relato de Galicia que sexa compartido por moita da poboación e no que boa parte dos galegos se sintan incluídos, e que ese relato hoxe pode e debe ser máis civil e diverso, como tamén o é a sociedade galega. A inclusión desa diversidade social e ideolóxica do país no marco común é urxente e imprescindible neste contexto de creba de identidades. Pero por iso mesmo debemos pensar ben de onde veñen eses marcos anteriores, de como foron construídos, do que pretendían, do que podemos aproveitar deles tamén, á hora de tecer os novos.
Por exemplo: cando observo as reivindicacións apenovistas, penso no interesante momento que vive agora Lugo —tan discreto como potente— e as oportunidades potenciais de Ourense como chaves para o liderado do noroeste peninsular nas vindeiras décadas. Difícil non contemplar as súas capacidades nun país de futuro que sempre demostrou dúas cousas: un gran talento exportador e unha maior capacidade por crear historias que por destruílas. Galicia reducida, de Rodri Suárez, obríganos a pensar en como conseguilo.
