Un acuario de peixes laranxas
QUERO IMAXINAR a Bill Evans, o pianista, camiñando por Lugo co seu abrigo longo e negro de novembro. O baixista de Sunday at the Village Vanguard, Scott LaFaro, matouse aos dez días de gravar ese álbum. Tiña un talento tan grande que non casaba cos seus 25 anos. Bill Evans quedou fendido pola metade cando lle dixeron do accidente de coche. Foi casa de LaFaro. Colleu un pantalón, unha camisa, uns zapatos e o abrigo escuro para vestilos. Durante unhas semanas foi visto deambulando sen finalidade polas rúas de Nova York. Supoño que coñecen a frase de Nietzsche: "O que non te mata faite máis forte". Pero non sei se pode dicirse iso sobre Bill Evans. Pode dicirse que viviu 29 anos máis. Evans librou a súa batalla posteriormente. Aquel po marrón lle achegaba tanto pracer como destrucción.
Adoita sinalar que Platón era misericorde. Non o sei. Ignoro canto de fiable é reconstruír unha sensibilidade grega do século V antes de Cristo. Pero din que dixo que "calquera persoa coa que te cruces está librando a súa batalla". Simone Weil transcribiuno afirmando que "a plenitude do amor ao próximo é sinxelamente en preguntarlle: 'Cal é teu tormento?'". A pensadora foi a ministra conservadora que logrou en 1975 que as mulleres que abortaban non fosen ao cárcere defendendo unha lei contra esa barbarie.
Sigrid Nunez (Nova York, 1951) valeuse desa cita para titular ¿Cuál es tu tormento? (2020), que publicou Anagrama en 2021; pero que eu lin aínda a semana pasada alentado pola película de Almodóvar The room next door. As actrices Tilda Swinton e Julianne Moore asumen o papel das mulleres da novela: unha enferma terminal e a amiga que coida dela.
O libro gustoume, sen aspaventos. Hai un comentario sobre a esperanza que me interesou: "Ninguén ten dereito a dicirlle a ninguén que non pode ter esperanza". Esa aseveración conecta coa seguinte obra de Sigrid Nunez, Los vulnerables (2023), que acaba de publicar Anagrama, novamente. Foi a miña lectura desta semana. Un libro deslumbrante y sobrecolledor. Está ambientado na pandemia. Trata dunha muller duns sesenta anos que vai vivir a casa dunha amiga para ter conta do seu loro, mentres cede o seu piso a outra amiga que é doutora e atende voluntariamente enfermos de covid. Na casa da muller que ten o loro aparécelle un rapaz novo e atractivo, co que debe convivir un tempo.
A trama é mínima, pero sobre esa pequena base Nunez desprega amplas reflexións sobre o amor, a vivenda, a ecoloxía, a enfermidade mental, a arte, a vellez e a morte. Dicía o meu admirado escritor e repudiado nazi Ferdinand Céline que "as novelas e o encaixe de bolillos desapareceron canda os conventos". Discrepo da reiteradísima morte da novela como artefacto usado pola burguesía para presumir do luxo de vivir. É o argumento co que sempre me intentan convencer os benqueridos marxistas, pero a novela si que morreu no meu interese lector. Cada vez me gustan máis os libros de filosofía contados con elegancia literaria. Supoño que por iso cito reiteradamente a Nietzsche.
Así que retomo o asunto da esperanza. O vello e toleirán pensador alemán era tallante: "A esperanza é un mal. En realidade, o peor dos males, porque prolonga os tormentos das persoas". Resultoume duro lelo, porque eu sigo a Sartre neste campo. Penso que mesmo na peor das situacións imaxinables hai unha luz titubeante ao fondo do horizonte. Non pensen en Deus, non me refiro a iso porque son ateo. Serateo é o modo máis responsable de ser adulto: facerte cargo de min mesmo sen pensar que un ser superior vai atender a túa demanda entre os millóns de peticións que lle chegan cada segundo. A idea de Deus carece de sentido. Pode que a esperanza tampouco o teña, pero agárrome ás estranísimas regras do azar para confiar nela.
O desmedido amor por un mesmo
Hai quen se quere moito a si mesmo. Abóndalle con iso. Pero eu levo demasiados anos observándome como para facelo, así que busco persoas, animais e plantas dos que coidar para dar un pouco de xeito a esta actividade absurda na que consiste vivir.
Debatemos estes días na casa a conveniencia de ter un animal. Durante moitos anos tivemos gatos, durante uns meses tivemos unha cadela, durante días tivemos peixes pequenos e laranxas. Eu sufría cos peixes. A nosa filla, Sara, ocupábase de coidalos no pequeno acuario de cristal cando tiña 4 ou 5 anos. A cada pouco morríalle un. Daquela eu baixaba comprar outro igual para substituílo. Sara parecíame demasiado cativa para poñerlle diante a morte. Cando faleceu o meu pai deixei de facer ese truco barato de cambiar peixes porque me dei de conta de que estaba protexéndoa erradamente da dor e a soedade.
Pensei, tempo máis tarde, en que ela e o meu outro fillo, Antón, terían que afrontar dificultades serias para vivir. Cada xeración ten o seu trauma. A actual vive o drama de que gaña pouco máis do que custa alugar un piso, un espazo para desenvolver a vida. Falo das cidades galegas, claro. Nas capitales europeas necesitarían compatibilizar dous empregos. Hai uns anos viaxei coa familia a Nova York. O prezo semanal en Manhattan eran 1.200 euros. Tivemos, contareino todo, a vantaxe de elixir entre un apartamento con cascudas e outro no que o único inodoro se atascaba periodicamente. Era unha elección entre o noxo e o cheiro. Optamos polo segundo e tivemos sorte. A esperanza dá premios ás veces.
Marianne Moore comía nunha bañeira
Ese Nova York era o inferno futuro no que estamos vivindo agora. A poeta Marianne Moore vivía coa nai nun soto. Eran tan estreito que xantaban sentadas no borde da bañeira. Ao outro lado do mundo, no Leningrado soviético do que acabaría fuxindo para vivir en Nova York, o tamén poeta Joseph Brodsky escribía:"A casa que comparía cos meus pais tiña unha única habitación. Aqueles dez metros cadrados eran meus e foron os mellores dez metros cadrados que coñecín na miña vida".
Acordei de La campana de cristal (Random House, 2021) de Sylvia Plath. A protagonista é unha escritora nova dos anos 50 que se move entre cócteles, noites de festa e manuscritos. Logo descubre unha sociedade que repudia as aspiracións das mulleres, decátase de está vivindo dentro dunha campá de cristal preciosa, pero na que respira todo o tempo o mesmo aire. "Como podería saber eu se algún día na universidade, en Europa, nalgures, non volvería descender a campá de cristal coas súas asfixiantes distorsións?".
Ese medo, todos os medos, convértenos en nenos. Teño poucos amigos que sexan tan valentes como para soportar o peso da realidade. Case todos se medican; uns con fármacos; outros con marihuana; a maioría, con alcool. Eu son abstemio, pero debería comer menos. Gozamos das mellores condicións de benestar da historia da humanidade, pero padecemos as peores condicións para respirar baixo a campá de cristal. Durante anos escoitei con atencións os discursos parlamentarios de Íñigo Errejón sobre saúde mental. Esta semana reparei en que estaba falando de si mesmo, do monstro que levaba dentro, da súa incapacidade para controlar ese alien que fixo sufrir a tantas mulleres. Ese choque entre a sensibilidade do personaxe público e a brutalidade privada do deputado de Sumar vou tardar unhas semanas en dixerilo.
Penso na fórmula vital que deu William Faulkner ao recibir o Nobel: "O ser humano é inmortal non por ser a única criatura que ten voz inextinguible senón porque ten unha alma, un espírito capaz de compaixón, de sacrificio e de perseveranza".